ئوهبانى كوڕی صەیفی(رضي الله عنه):
ناوى ئوهبانە یان دەوترێت وەهبان، كوڕی صەیفی غیفاریە، كونیەكەى ئەبوو موسلیمە، لە هاوەڵانى نیشتەجێی بەصرەدا ناوى هاتووە، كچێكى هەبوو بە ناوى عودەیسە كە فەرموودەى لە باوكیەوە گێڕاوەتەوە.[1]
تا سەردەمى خەلیفەى راشیدی چوارەم عەلى كوڕی ئەبوو تالیبیش ژیاوە، جارێك عەلى كوڕی ئەبوو تالیب چوو بۆ لاى و وتى ئەی ئەبو موسلیم بۆچی لەم مەسەلەدا پشك و جێدەستى خۆتت نابێت؟-ئەو كێشەى كە ئەوكات لە نێوان هاوەڵاندا هەبوو-، ئەویش وتى لەبەر بەڵێنێك كە خۆشەویستى من و ئامۆزاكەى تۆ-پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم)- لێی وەرگرتم، هەركات فیتنە هەبوو شمشێرێكى تەختە دروست بكە، منیش وا درووستمكردووەو هەڵمواسیوە).[2]
ئوهبان لە بەصرەش كۆچی دوایی كرد،[3]واقیدی هێناویەتى ئوهبان داواى كرد لە دوو بەرگدا كفنى بكەن، بەڵام ئەوان لە سێ بەرگدا كفنیان كرد، بەیانى كە هەستان كفنى سێیەم لەسەر جێگەكەى بوو.[4]
ئوهبانى كوڕی ئەكوەع(رضي الله عنه):
ناوى ئوهبانى كوڕی ئەكوەعى كوڕی عیاذی كوڕی رەبیعەى خوزاعیە، دەشوترێت باوكى ناوى عیاذ بووە نەك ئەكوەع.[5]
ئەم هاوەڵە یەكێكە لە بەشداربوانى بەیعەتى ريضوان، رایەك دەڵێت ئەو فەرموودەى سەبارەت بە قسەكردنى گورگەكە لەگەڵ شوانەكە هاتووە تایبەت بووە بەم ئوهبانەوە، واتە ئوهبان شوانەكە بووە، بەڵام رایەكى تر دەڵێت بەڵكو ئوهبانى كوڕی ئەوس بووە. [6]
فەرموودەكەش ئەمەیە: شوانێك لاى مەڕەكانى بوو بینی گورگێك هات و مەڕێكى برد و شوانەكەش مەڕەكەى لێ سەند، گورگەكە پێی وت ئەرێ لە خوا ناترسیت رێ دەگریت لە رۆزیەك كە خوا پێی بەخشیوم؟ شوانەكە وتى واى چەند سەرسوڕهێنەرە گورگ وەك مرۆڤ قسەم لەگەڵ دەكات، گورگەكە بە شوانەكەى وت لەوە سەرسوڕهێنەرترت پێ بڵێم، وا پێغەمبەرى خوا لە نێوان دوو حەررەدا دەركەوتووەو هەواڵی پێشین بە خەڵك دەدات، شوانەكەش بە مەڕەكانەوە چوو بۆ مەدینەو لە لایەكەوە مەڕەكانى دانا و دواتر چوو بۆ لاى پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) و بەسەرهاتەكەى بۆ باسكرد، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) چوویەدەر و بە شوانەكەى فەرموو هەستە و بیگێڕەوە، ئەویش بەسەرهاتەكەى بۆ خەڵكەكە باس كرد، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (صدق الراعي، ألا من أشراط الساعة كلام السباع الإنس، والذي نفسي بيده لا تقوم الساعة حتى تكلم السباع الإنس، ويكلم الرجل نعله، وعذبة سوطه، ويخبره فخذه بحديث أهله بعده)،[7] (شوانەكە راست دەكات، چاك بزانن لە نیشانەكانى رۆژی دوایی ئەوەیە ئاژەڵە دڕندەكان لەگەڵ مرۆڤ قسە دەكەن، سوێند بەوەى گیانى منى بەدەستە رۆژی دوایی نایە تا ئەوەى ئاژەڵە دڕندەكان لەگەڵ مرۆڤ قسە دەكەن و پیاو نەعلەكەى خۆی قسەى لەگەڵ دەكات و لاى قامچیەكەى قسەى لەگەڵ دەكات و ڕانى هەواڵ و قسەى خێزان و ماڵ و منداڵی دواى خۆی-دواى چوونە دەرەوەى- پێ دەدات).
ئەم فەرموودەیە ئاماژەیە بە كۆمەڵێك رووداو و گۆڕانكارى كە تا ئەمڕۆش نەهاتون، بەڵام كەسانى ئەمڕۆ شتەكەیان لا چاوەڕوانكراوترە لە هاوەڵان، نەك لەبەر متمانەبوونى زیاتر، بەڵكو متمانەى هاوەڵان بە فەرمودەكانى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) مەسەلەیەكى یەكلاییەو هێندەش بەسە بەوپەڕی ئەمانەتەوە فەرموودەكانیشیان تۆمار كردون، بەڵام ئەوە هەیە ئەمڕۆ پێشكەوتنى زانستە ماددیەكان گەیشتوەتە ئەوەى پێشبینی بۆ هەر پێشكەوتنێكى نوێ لەو بوارەدا جێی قبووڵ بێت چ جاى هەواڵی راستى پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) لەو بارەیەوە، ئەمەش موعجیزەیەكى پێغەمبەرى خوایە (صلى الله عليه وسلم) كە لەو سەردەمەدا هەواڵی داوە بە پێشكەوتنێكى زانستى وا كە تا ئەمڕۆش نەهاتوەتەدى وەك چۆن لە چەندین فەرموودەى تردا ئاماژەی داوە بە چەندین پێشڕەوى زانستى كە لەم سەردەمەدا هاتوونەتە دى و كتێبەكانى تایبەت بە موعجیزەى قورئان و سوننەت ئەو شتانەیان باس كردووە.
ئوهبانى كوڕی ئەوس(رضي الله عنه):
ئوهبانى كوڕی ئەوسی ئەسلەمی كونیەكەى ئەبوو عوقبەیە، یان دەوترێت ناوى وەهبانى كوڕی ئەوسە[8] لەو هاوەڵانەیە كە زوو موسڵمان بون، رووەو هەردوو قیبلە نوێژی كردووە، واتە لە سەردەمى رووكردنە ئەقصا و سەردەمى رووكردنە كەعبەش موسڵمان بووە، هەروەها لە بەشداربوانى بەیعەتى ريضوانە، لەو هاوەڵانە ئەژمار دەكرێت كە دواتر چون بۆ كووفەو لەوێ نیشتەجێ بون، بەڵكو هەر لەوێیش لە سەردەمى ویلایەتى موغیرەى كوڕی شوعبەدا كۆچی دوایی كرد.[9]
رایەك دەڵێت ئەو فەرموودەى باس لە قسەكردنى گورگەكە دەكات-كە لە باسی ئوهبانى كوڕی ئەكوەعدا هێناومانە- تایبەت بووە بە ئوهبانى كوڕی ئەوسەوە.[10]
[1] - أسد الغابة، ج1، ص 207.
[2] - أسد الغابة، ج1، ص207.
[3] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص142.
[4] - أسد الغابة، ج1، ص207، الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص142.
[5] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص141.
[6] - أسد الغابة، ج1، ص206.
[7] - صحيح ابن حبان، الرقم 6587، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 11570، المستدرك على الصحيحين، الرقم 8514، صححه الذهبي في التلخيص، كما صححه شعيب الأرناؤوط، ئەم فەرمودەیە بە كورتى لە كتێبەكانى تری فەرموودەشدا هاتووەو ئەلبانیش لە صحيح الجامع الصغير و زيادته (ج / 2 ص -1191-) بە صەحیحی داناوە.
[8] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص115.
[9] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص147.