ناوى بەرائی كوڕی مالیكی كوڕی نەضرە،[1] لە پشتیوانانە لە بەنى نەجار،[2] براى ئەنەسی كوڕی مالیكە لە سەرى باوكیەوە،[3] برایەكى تریشی هەبوو بە ناوى شەریكی كوڕی سەمحا، دایكی ناوى سەمحایە.[4]
هەرچەندە بۆچونێك پێی وایە ئەنەس و بەرائى كوڕی مالیك دایكیشیان یەك بووە،[5] بەڵام ئیبن حەجەر دەیسەلمێنێت تەنها لە سەرى باوكەوە برا بون.[6]
بەرائی كوڕی مالیك دەنگێكى خۆشی هەبوو و لە زۆر گەشتى پێغەمبەردا (صلى الله عليه وسلم) لەگەڵیدا دەچوو،[7] هەروەها لە هەموو غەزاكاندا لەگەڵ پێغەمبەردا (صلى الله عليه وسلم) بەشدارى كردووە جگە لە غەزاى بەدر.[8]
پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئاماژەى بەوە دابوو بەرائی كوڕی مالیك نزاى گیرایە، بەراء تەواو تامەزرۆی جیهادى رێی خوا بوو، جارێك ئەنەس چوو بۆ لاى بەرا و و سەیری كرد شیعر دەڵێتەوە، ئەویش وتى براكەم شیعر دەڵێیتەوە لەكاتێكدا خواى گەورە لەبری شیعر چاكتری بۆ داناویت كە قورئانە؟ ئەویش وتى دەترسیت خوا لەناو جێگەدا بممرێنێ لەكاتێكدا بە تەنها نەوەدو نۆ بێباوەڕم كوشتووە جگە لەوەى لەگەڵ هاوەڵان بێباوەڕی ترم كوشتووە؟[9]
ئەنەسی كوڕی مالیك ئاماژە بەوە دەدات كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرموویەتی بەرائی كوڕی مالیك ئەگەر سوێندى خوا بدات، خواى گەورە سوێندەكەى بەجێدەگەیەنێت (كم من أشعث أغبر ذي طمرين لا يؤبه له لو أقسم على الله لأبره منهم البراء بن مالك).[10]
بەرائی كوڕی مالیك دواى وەفاتى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ژیاو لە غەزاى یەمامەشدا رۆڵێكى كاراى گێڕا.[11]
لە جەنگى یەمامەدا موسڵمانان لەبەردەم باخێكدا كە بە دیوار دەورە درابوو گیریان خواردبوو، بەرائی كوڕی مالیك وتى هۆ موسڵمانان من بەرزبكەنەوە تا بچم بۆیان، ئەوەبوو بەرزیان كردەوەو بەسەر دیوارەكەدا سەركەوت و جەنگا تا دەرگاكەى كردەوەو موسڵمانان توانییان بچنە ناوەوە و سەربكەون و دواجاریش موسەیلەمە كوژرا.[12]
جۆری سەرخستنەكەشی ئەوەبوو كە خستیانە سەر تەختێك(قەڵغانێك) و بە رمەكان بەرزیان كردەوە تا فڕێیان دا بەودیودا و لەوێ هەستایەوەو كەوتە كوشتنى بێباوەڕان تا چوو دەرگاكەى كردەوە.[13]
خالیدی كوڕی وەلید لە جەنگى یەمامەدا بە بەرائی كوڕی مالیكی وت هەستە، ئەویش هەستا و وتى ئەی خەڵكى مەدینە ئەمرۆ بەس خواى گەورە وبەهەشتتان بۆ هەیە و بەتەما مەبن بگەڕێنەوە شارەكەتان، ئینجا هەڵمەتى برد و خەڵكیش كەوتنە شوێنی و دایان بەسەر خەڵكى یەمامەدا و سەركەوتن.[14]
بەڕا ْ لەو جەنگەدا تووشی بوو بە تووشی كەسێكەوە كە پێی دەوترا گوێدرێژی یەمامە، چونكە زۆر زل و قەبە بوو، بەرائیش هێرشی بۆ برد و بە شمشێر داى لە هەردوو قاچی، كابراش لەسەر ئەژنۆ كەوت، ئینجا كوشتى، پاشان شمشێرەكەى خۆی هەڵگرت و بە شمشێرەكەى كابرا جەنگا تا شمشێرەكەى شكا.[15]
لە جەنگى یەمامەدا هێندە جەنگا تا نزیكەى هەشتاو ئەوەندە جار بریندار بوو، ئەوەبوو یەك مانگ لاى خالیدی كوڕی وەلید بوو تا برینەكانى چاك بوونەوە.[16]
گەرموگوڕی و نەترسی بەرائی كوڕی مالیك لە ئاستێكدا بوو ئەمیرى باوەرداران عومەری كوڕی خەططاب نامەى نووسی و فەرمانى كرد بەرائی كوڕی مالیك نەكەنە سەركردەى سوپا، چونكە گوێی لێ نیەو بەردەوام پێشڕەوییان پێ دەكات.[17]
دواجار لە سەردەمى خیلافەتى عومەرى كوڕی خەططابدا لە قەلآى توستور شەهید بووە.[18]
دەوترێت لە ساڵی بیستى كۆچی بووە، دەشوترێت بەڵكو لەپێش بیستى كۆچی بووە، یان دەوترێت لە ساڵی بیست و سێی كۆچیدا بووە، باس لەوەش دەكرێ هورمزان بەرائی كوڕی مالیكی شەهید كردووە.[19]
وەك پێشتر باسمانكرد پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئاماژەی بەوە دابوو ئەگەر بەرائی كوڕی مالیك سوێندى خوا بدات خوا سوێندەكەى ناخات، ئەوەبوو جارێ لە غەزایەكدا موسڵمانان بەدەست بێباوەڕانەوە گیرۆدە بوون، موسڵمانان وتیان ئەی بەرائی كوڕی مالیك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئاماژەی بەوە داوە ئەگەر سوێندى خوا بدەیت خوا سوێندەكەت ناخات دەى نزامان بۆ بكە، ئەویش وتى خوایە سوێندت دەدەم گەردنى ئەو بێباوەرانە بدەیتە دەستمان و دواى ئەوەش من بگەیەنیتەوە بە پێغەمبەرەكەت، ئەوەبوو خواى گەورە موسڵمانانى سەرخست، شەهیدیشی بەخشی بە بەرائی كوڕی مالیك.[20]
بەرائی كوڕی مالیك ژمارەیەكی زۆری دوژمنى رووبەڕوو كوشت، جگە لەوانەى لەگەڵ موسڵمانانى تردا بەشدارى كوشتنیان بوو.[21]
دواى ئەوەى بەرائی كوڕی مالیك كە شەهید بوو كچێكی هەبوو لاى ئەنەسی براى دەمایەوەو دواتریش ئەنەس داى بە شوو.[22]
[1] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص153
[2] - تأريخ الإسلام للذهبي، ج3، ص209.
[3] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص281-282.
[4] - أسد الغابة، ج2، ص601.
[5] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص153، البطقات الكبرى لابن سعد، ج7، ص17، أسد الغابة، ج1، ص259.
[6] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص280.
[7] - أسد الغابة، ج1، ص260.
[8] - أسد الغابة، ج1، ص259.
[9] - سير أعلام النبلاء للذهبي، ج1، ص197- 198.
[10] - سنن الترمذي، الرقم 3871، مسند أبي يعلى الموصلي، الرقم 3876، شعب الإيمان للبيهقي، الرقم 10062، مشكل الآثار للطحاوى، الرقم 575، أخبار أصبهان لأبي نعيم الأصبهاني، الرقم 2516، صححه الألباني في صحيح و ضعيف سنن الترمذى، الرقم 3854.
[11] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص155
[12] - الإصابة في تمييز الصحابة ، ج1، ص281-282.
[13] - البداية والنهاية لابن كثير، ج6، ص268.
[14] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص281.
[15] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، 281.
[16] - أسد الغابة، ج1، ص260.
[17] - أسد الغابة، ج1، ص259، تأريخ الإسلام للذهبي، ج3، ص210.
[18] -الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص155، تأريخ الإسلام للذهبي، ج3، ص210.
[19] - الإصابة في تمييز الصحابة \، ج5، ص774.
[20] - شعب الإيمان للبيهقي، الرقم 10062، المستدرك على الصحيحين، الرقم 5242،
[21] - البداية والنهاية لابن كثير، ج7، ص85.
[22] - البطقات الكبرى لابن سعد، ج7، ص121.