ثابتى حەجبى (رضي الله عنه)
هیچ وردەكاریەك لەسەر ژیانى نەهاتووە، تەنها ئەوەندەیە لە فەرموودەیەكدا ناوى هاتووە.[1]
ثابتى كوڕى حارث(رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕى حارثهیە، لە پشتیوانانە، ثابت لە غەزاى بەدردا بەشدار بوو،[2]چەند فەرموودەیەكى لە پێغەمبەرى خواوە (صلى الله عليه وسلم) گێڕاوەتەوە،[3]دواتر چوویە میصر و لەوێ نیشتەجێ بوو.[4]
ثابتى كوڕى خاليد(رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی خالیدی كوڕى نوعمانە، لە پشتیوانانە لە بەنى نەجار،[5] دوو كچی هەبوو بە ناوەكانى دوبییە كە بە ئوم سماك ناسرابوو و لە هاوەڵان بوو و بەیعەتى دابوو بە پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم)،[6] روقییەش كە بەیعەتى دا بە پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم).[7]
ژنەكەى ثابتی كوڕی خالید ناوى ئیدامى كچی عومەر بوو.[8]
ثابتى كوڕی خالید لە غەزاى بەدر[9] و ئوحودیشدا بەشدارى كرد.[10]
سەبارەت بە مردنى دوو را هەیە، رایەك دەڵێت لە رۆژی بیئر مەعوونە شەهید بووە، رایەكى تریش دەڵێت بەڵكو لە جەنگى یەمامەدا شەهید بوو، واتە لە دواى وەفاتى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و لە سەردەمى خیلافەتى ئەبووبەكرى صدیقدا.[11]
ثابتى كوڕى خەنساء(رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی خەنسائە، ئەم هاوەڵە لە پشتیوانانە لە بەنى نەجار، لە غەزاى بەدردا بەشدار بوو.[12]
ثابتى كوڕى دەحداح(رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕى دەحداحى كوڕى نوعەیمی كوڕى غەنمە، كونیەكەى ئەبوودەحداح بوو،[13] پێش موسڵمان بوونى ژنێكی هەبوو بە ناوى ئومەیمەى كچی بیشر كە لە دەستى ثابت رایكرد و شووى كرد بە سەهلى كوڕی حونەیف.[14]
ثابت كچێكی هەبوو بە ناوى سەلما،[15] بەڵام لە فەرموودەیەكدا كە واسعى كوڕی حەببان هێناویەتى دەڵێت ثابتى كوڕی دەحداح كە مرد هیچ میراتگرێكى پاش خۆی نەبوو جگە لە ئەبولوبابەى خوشكەزاى، بۆیە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) میراتیەكەى دا بە ئەبوولوبابەى خوشكەزاى ثابت.[16]
ثابتى كوڕی دەحداح لە غەزاى ئوحوددا بەشدار بوو، كاتێك دەنگۆی ئەوە بلآوبوویەوە كە پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) كۆچی دوایی كردووە ثابت هاوارى دەكرد ئەى گرۆی پشتیوانان گوێم لێ بگرن، من كوڕی دەحداحەم، ئەگەر موحەممەد كوژرابێ ئەوا خوا زیندووەو نامرێت، دەى بۆ بەرگرى ئایینەكەتان بجەنگن، چونكە بە دڵنیاییەوە خوا سەرخەرتانە، ئەوەبوو دەستەیەك لە پشتیوانان هاتن بۆ لاى، ئەویش بەو دستەیەوە هەڵمەتى دەبرد، تاقمێكی بەهێزی دوژمن كە خالیدی كوڕی وەلید و عەمرى كوڕی عاص و عیكرمەى كوڕی ئەبووجەهل و ضيرارى كوڕی خەطابی تێدا بوو بەرەو رووی هاتن، تیربارانیان دەكرد، لەو كاتەدا خالید بە رمێك هەڵیكوتایە سەر ثابت و لێیدا و كوشتى، ئەو پشتیوانانەى تریش كە لەگەڵیدا بوون كوژران، دەوترێت ئەوە كۆتا دەستەى موسڵمانان بوون كە لە ئوحوددا شەهید بوون.[17]
بۆچوونێكی تر دەڵێت بەڵكو بریندار بوو و دواتر چاك بوویەوە، بەڵام برینێكی هەر مابوو تا دواجار لە كاتى گەڕانەوەى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە حودەیبیە لێی قورس كردەوەو لەجێدا خستی و كوشتى.[18]
ئیبن ئەثير دەڵێت راستر ئەوەیە دەحداح لە ئوحوددا نەكوژراوە، چونكە فەرموودەیەك لە جابرى كوڕی سەمورەوە هاتووە كە دەڵێت نوێژی مردوومان لەسەر ئیبن دەحداح كرد كە یەكێك بوو لە هاوەڵان، ئینجا لەگەڵ پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) گەڕاینەوە.[19]
ثابتى كوڕى رەبیع(رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی رەبیعەو لە پشتیوانانە، لە سەردەمى پێغەمبەردا (صلى الله عليه وسلم) وەفاتى كرد.[20]
كاتێك ثابت لە سەرەمەرگدا بوو پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) چوو بۆ سەردانى، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ثابتی بانگ دەكرد، بەڵام ثابت وەڵامى نەدەدایەوە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەستى كرد بە گریان و فەرمووى (ئەگەر دەنگى منى ببیستایە بە دڵنیاییەوە وەڵامى دەدامەوە)، كاتێك وەفاتى كرد ئافرەتانى دەورى دەستیان كرد بە گریان، ئوسامەى كوڕی زەید رێگری لێ دەكردن لەو گریانە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (وازیان لێ بهێنە تا لە نێویاندایە با بگرین، بەڵام كە واجب بوو (خرایە ناو گۆڕ) ئیتر دەنگى گریان نەبیستم).[21]
ئەم بەسەرهاتە لە كتێبەكانى فەرموودەدا هاتووە بێ ئەوەى ناوى ثابت بهێنرێت، بەڵام مەبەست هەر بەم هاوەڵەیە لەبەرئەوەى گێڕانەوەكە هەمان گێڕانەوەیەو ئاماژەش بەوە كراوە یەكێك لە پشتیوانان بووە، دیارە ثابتى كوڕی رەبیعیش لە پشتیوانان بوو.
لە موسنەدى ئەحمەدى كوڕی حەنبەلدا لە جەبری كوڕی عەتیك لە مامیەوە هاتووە دەڵێت لەگەڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) چوومە سەر تەرمى مردوویەكى پشتیوانان و كەس و كارەكەى دەگریان، منیش وتم لەپاڵ پێغەمبەرى خوادا (صلى الله عليه وسلم) دەگرین؟ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (دعهن يبكين ما دام عندهن، فإذا وجب فلا يبكين)، (وازیان لێ بهێنە تا لایانە با بگرین، كاتێك واجب بوو ئیتر نەگرین)،[22] جەبر دەڵێت كە ئەم فەرموودەم گێڕایەوە بۆ عومەرى كوڕی عەبدولعەزیز پێی وتم چی واجب بوو؟ -مەبەست بە واجب بوو چیە؟- وتم یانى كاتێك خرایە ناو گۆڕەكەى.[23]
ثابتى كوڕى رەبیعە (رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕى رەبیعەیە، لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان، مووساى كوڕی عوقبە ئاماژەی پێ داوە یەكێك بوو لە بەشدار بوانى بەدر، بەڵام گومان هەیە لە بەشداربوونەكەى.[24]
ثابتى كوڕى روەیفع(رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕى روەیفعەو لە پشتیوانانە،[25] بەڵام ئیبن ئەثير بە كوڕی روفەیع ناوى دێنێت،[26] رایەك دەڵێت لەو هاوەڵانەیە كە دواتر لە شام نیشتەجێ بوو، رایەكى تر دەڵێت بەڵكو لە میصر نیشتەجێ بوو،[27] ئیبن ئەثير دەڵێت لە بەصرە نیشتەجێ بوو و دواتر چوو بۆ میصر.[28]
ثابتى كوڕى روەیفع فەرموودەیەكى لە پێغەمبەرەوە (صلى الله عليه وسلم) گێڕواەتەوە.[29]
ثابتى كوڕى ریفاعە (رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی ریفاعەیەو لە پشتیوانانە، گێڕانەوەیەكى لەبارەوە هاتووە كە سەعیدى كوڕی قەتادەى مامى ثابت بووە هات بۆ لاى پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) و وتى ئەى پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم)ثابت هەتیوەو لە ماڵەكەی مندایە، سەبارەت بە سامانى ئەو چەندى حەلآڵە بۆ من؟ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (أن تأكل بالمعروف من غير أن تقي مالك بماله)،[30] (ئەوەندەى بە دروستى لە سامانى بخۆیت بێ ئەوەى لەبەر خەرجكردنى سامانى ئەو دەست بگریت بە سامانى خۆتەوە).
ثابتى كوڕى زەید(رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی زەیدى كوڕی قەیس كوڕی زەیدە، لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان، لە غەزاى ئوحوددا بەشدار بوو.[31]
ثابتى كوڕى زەید(رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی زەیدی كوڕی مالیكە، لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان لە ئەشهەلیەكان،[32] برایەكى هەبوو بە ناوى سەعدى كوڕی زەید[33] كە یەكێك بوو لە بەشداربوانى بەدر،[34] كونیەى ثابت ئەبوو زەیدە،[35] لە غەزاى ئوحوددا بەشدار بوو.[36]
ثابتى كوڕى سوفیان (رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕى سوفیانى كوڕی عەدى كوڕی ئیمرئولقەیسە، لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان، دوو كوڕی هەبوو بە ناوى سەماك و حارث. [37]
ثابت هاودەم بە حارثى كوڕی لە غەزاى ئوحوددا بەشدارى كرد و تیایدا حارثى كوڕی شەهید بوو.[38]
ثابتى كوڕى صامت (رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی صامتى كوڕى عەدى كوڕی كەعبە، لە پشتیوانانە لە ئەشهەلیەكان، كوڕێكی هەبوو بە ناوى عەبدورەحمان كە فەرموودەى لە باوكیەوە گێڕاوەتەوە، سەبارەت بە هاوەڵبوونى گومانێك هاتووە كە دەڵێت ثابت لە سەردەمى نەفامیدا مردووە،[39] بەڵام لەو فەرموودەوە كە عەبدورەحمانى كوڕی گێڕاویەتیەوە دەردەكەوێت هاوەڵ بووە.
ثابت دەڵێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)لە مزگەوتى بەنى عەبدولئەشهەل نوێژی كرد و بەرگێكی بە خۆیەوە پێچابوو و دەستى لەسەری دادەنا تا لە سەرماى زەوى بیپارێزێت.[40]
ثابتى كوڕى صوهەیب(رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی صوهەیبی كوڕی كورزى ساعیدیە، ئەم هاوەڵەش یەكێك بووە لە بەشدار بوانى ئوحود.[41]
ثابتى كوڕى ضحاك(رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕى ضحاكى كوڕی خەلیفەى كوڕی ثهعلەبەى كوڕی عەدیە، لە پشتیوانانە لە ئەشهەلیەكان، یەكێك بوو لە بەشداربوانى بەیعەتى ريضوان.[42]
ثابت برایەكى هەبوو بە ناوى ئەبووجەبیرە كە فەرموودەى لە پێغەمبەرەوە (صلى الله عليه وسلم) گێڕاوەتەوە.[43]
دەوترێت كاتێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) وەفاتى كرد تەمەنى ثابت هەشت ساڵان بووە، سەبارەت بە كاتى مردنى خۆیشی دەوترێت لە ساڵی چل و پێنجى كۆچیدا وەفاتى كردووە، رایەكى تریش دەڵێت بەڵكو لە سەردەمى عەبدوڵاى كوڕی زوبەیردا وەفاتى كردووە.[44]
ثابتى كوڕى ضحاك(رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕى ضحاكى كوڕی ئومەییەیە، ئەم هاوەڵەش لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان، گەیشتوەتە خزمەت پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) بەڵام فەرموودەى لێوە نەگێڕدراوەتەوە.[45]
ثابتى كوڕى ئەثله(رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی ئەثلهیەو لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان، لەگەڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)لە غەزاى خەیبەردا بەشدار بوو و تیایدا كوژراوە.[46]
ثابتى كوڕی جذع(رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی جذعى كوڕى زەیدە، لە پشتیوانانە لە سولەمیەكان، لە بەیعەتى عەقەبەو غەزاى طائیفیشدا بەشدار بوو و لەوێ شەهید بوو.[47]
ثابتى كوڕی عەتیك(رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی عەتیكی كوڕی نوعمانى كوڕی عەمرە، ئەم هاوەڵەش لە پشتیوانانە،[48] ژنەكەى ناوى موعاذەی كچی ئەنەسی كوڕی قەیس بوو، كچێكی هەبوو بە ناوى كەبشە كە بە ئوم سەعد ناسرابوو و موسڵمان بوو و بەیعەتى دابوو بە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم).[49]
ثابتى كوڕی عەتیك دواى سەردەمى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ژیاو بەشدار بووە لە جەنگى جسردا كە لە ساڵی پانزەى كۆچیدا روویداو تیایدا كوژرا.[50]
ثابتى كوڕی عەدى (رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی عەدى كوڕی مالیكی كوڕی حەرامە، لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان، دایكی ناوى ئوم عوثمانى كچی موعاذ بوو كە لە خەزرەجیەكان بوو، سێ برایشی هەبوو بە ناوەكانى حارث و عەبدورەحمان و سەهل.[51]
هەریەك لە ثابت و سێ براكەی تریشی لە جەنگى ئوحوددا بەشدار بوون.[52]
ثابتى كوڕى عەتیك دواى وەفاتى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ژیا و لە جەنگى جسردا بەشدارى كردو تیایدا كوژرا.[53]
ثابتى كوڕی عەمر (رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی عەمرى كوڕى زەیدی كوڕی عەددیە، لە پشتیوانانە، بەڵام رایەك دەڵێت هەر بە بنەڕەت لە پشتیوانان بووە، رایەكى تریش دەڵێت بەڵكو هاوپەیمانی پشتیوانان بوو،[54] ثابتى لە بەدر و ئوحودیشدا بەشدارى كردو لە ئوحوددا شەهید بوو.[55]
ثابتى كوڕی عوبەید(رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی عوبەیدەو لە پشتیوانانە، لە غەزاى بەدردا بەشدار بوو، دواى وەفاتى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ژیاو لە جەنگى صفینیشدا بەشدارى كردو لەو جەنگەشدا كوژرا.[56]
سەبارەت بەوەى ئایا ثابتى كوڕی عوبەید لە جەنگى صفیندا كام بەرەى گرتووە، ئیبن ئەثير دەڵێت ثابتى كوڕی عوبەیدە لە سوپاى ئەمیری باوەڕداران عەلى كوڕی ئەبووطالیبدا بوو.[57]
ثابتى كوڕی قەیس(رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی قەیسی كوڕی خەطيمى كوڕی عەددیە،[58] لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان.[59]
كاتێك قەیسی باوكى چوو بۆ مەككە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) پێشنیازى موسڵمانبوونى بۆ كرد، بەڵام ئەو داواى كرد پەلە نەكات تا پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بچێتە مەدینە ئەوكات موسڵمان دەبێت، بەڵام پێش چوونى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بۆ مەدینە قەیس لە جەنگێكی نێوان ئەوس و خەزرەجیەكاندا كوژرا،[60] دواتر كە ثابت موسڵمان بوو خەزرەجیەكان چەكەكەیان برد بۆ لاى ثابت، ئەویش پێی وتن ئەگەر ئیسلام نەبوایە بە دڵنیاییەوە لەو كارەى كردتان پەشیمان دەبوون،[61] -وەك ئەوەى بڵێت لەبەر ئیسلام نەبوایە تۆڵەی باوكمم دەكردەوە-.
ژنەكەى ثابت ناوى ئوم حەبیبی كچی قەیس بوو.[62]
ثابت سێ كوڕی هەبوو بە ناوەكانى عومەر و موحەممەد و یەزید، هەر سێیان لە جەنگى (الحرة) كوژران.[63]
دایكی ناوى حەوائی كچی یەزید بوو كە هەر زوو موسڵمان بوو و ئیمانەكەى لە قەیسی مێردى دەشاردەوە.[64]
ثابتى كوڕی قەیس یەكێك بوو لە بەشداربوانى ئوحود و هێندە گەرموگوڕ جەنگا كە لە دوانزە شوێنەوە بریندار بوو، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لەو جەنگەدا بە ثابتى كوڕى قەیسی دەفەرموو (لە پێشەوە ئەی حاسر، لە دواوە ئەى حاسر)، حاسریش بە شمشێرەكەى بەملاولادا دەجەنگا.[65]
ثابتى كوڕی قەیس دواى جەنگى ئوحودیش لە جەنگەكانى تردا لەگەڵ پێغەمبەرى خوادا (صلى الله عليه وسلم) بەشدارى كرد و تا دواى وەفاتى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ژیا.[66]
لە سەردەمى خیلافەتى عوثمانى كوڕی عەففاندا لە عێراق بوو، كاتێك خەڵكى كووفە سكالآیان كرد لە ئەمیرەكەیان كە سەعیدی كوڕی عاص بوو، خەلیفە داواى كرد سەعید بچێت بۆ لاى، سەعید كە ویستى بچێت بۆ لاى خەلیفە عوثمان، لە شوێنی خۆیدا ثابتى كوڕی قەیسی دانا.[67]
دواتریش لە سەردەمى خیلافەتى عەلى كوڕی ئەبووطالیبدا خەلیفە ثابتى كوڕی قەیسی كرد بە بەرپرسی مەدائین، ئەویش بەردەوام ئەركى بەرپرسیارێتی مەدائینی لە ئەستۆ بوو تا موغیرەى والى موعاویەى كوڕی ئەبووسوفیان هات بۆ ئەوێ و ثابتى لابرد.[68]
ثابت هاوەڵی نزیك و پاڵپشتى ئەمیری باوەرداران عەلى كوڕی ئەبووطالیب بوو، لە ریزی سوپاكەیدا لە جەنگەكانى جەمەل و صفین و نەهرەوانیشدا بەشدارى كرد.[69]
ثابتى كوڕی قەیس لە سەردەمى موعاویەى كوڕی ئەبوسوفیاندا وەفاتى كرد.[70]
ثابتى كوڕی موخەللەد(رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی موخەللەدی كوڕی زەیدە، لە پشتیوانانە لە خەطميهكان، لە جەنگى (الحرة) دا كوژرا.[71]
فەرموودەیەكى لێوە گێڕاوەتەوە كە دەڵێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرموویەتى (من ستر مسلما ستره الله في الدنيا و الآخرة)،[72] (هەركەس عەیبەى موسڵمانێك دابپۆشێت ئەوا خواى گەورە لە دنیا و ئاخیرەتیشدا پەردەپۆشی بۆ ئەویش دەكات).
ئیبن حەجەر دەڵێت قسە لەسەر ئەو سەنەدە هەیە، چونكە وەك دیارە ئەو فەرموودە لە مەسلەمەى كوڕی موخەللەدەوە هاتووە،[73] هەروەك ئەبوونوعەیمی ئەصبەهانیش لە كتێبەكەیدا (معرفة الصحابة) هەمان ئەم قسەى كردووەو پێی وایە ئەو فەرموودەیە هی مەسلەمەى كوڕی موخەللەدە.
ثابتى كوڕی نوعمان (رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی نوعمانى كوڕی ئومەییەیە، لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان، كونیەكەى ئەبوحەببەیە، لە فەتحى میصردا بەشدار بوو.[74]
ثابتى كوڕی نوعمانى كوڕی زەید(رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی نوعمانى كوڕی زەیدە، لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان.[75]
ثابتى كوڕی نوعمانى ئەوسی(رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی نوعمانى كوڕی حارثى كوڕى عەبدریزاحە، لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان،[76] لە جەنگى ئوحود و جەنگەكانى تریشدا بەشدارى كرد، دواى وەفاتى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ژیا و لە جەنگى جسر ئەبی عوبەیددا بەشدارى كردو تیایدا شەهید بوو.[77]
ثابتى كوڕی هەززال(رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی هەززالی كوڕی عەمرى كوڕی عومەرى كوڕی قربوسە، ئەم هاوەڵەش لە پشتیوانانە، لە غەزاى بەدر[78]و هەموو غەزاكانى دواتریشدا بەشدارى كرد، دواى وەفاتى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ژیاو دواتر لە جەنگى یەمامە دژ بە هەڵگەراوەكان بەشدارى كردو تیایدا شەهید بوو.[79]
ثابتى كوڕی وەدیعە (رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی وەدیعەى كوڕی خذامە، باوكى یەكێك بوو لە دوورووەكانى ناو مەدینە، ئیبن حەجەر دەڵێت ئەم هاوەڵە جیایە لە ثابتى كوڕی یەزید چونكە ئەمەیان باوكى ناوى وەدیعەیە، بەڵام ئەوەى تریان ناوى دایكی وەدیعەیە.[80]
ثابتى كوڕی یەسار (رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی یەسارە، دەوترێت ئەم ئایەتە سەبارەت بە ئەو دابەزیوە (و إذا طلقتم النساء فبلغن أجلهن فأمسكوهن بمعروف).[81]
ثابتى مەولاى ئەخنەس(رضي الله عنه)
ئەم هاوەڵە لە بەشداربوانى بەدر بووە، یەكێك بوو لە كۆچەران،[82] دواى وەفاتى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ژیا و لە فەتحى میصردا بەشدار بوو، هیچ فەرموودەیەكى لێوە نەگێردراوەتەوە.[83]
ثابتی كوڕی ئەقرەم (رضي الله عنه)
ناوى ثابتى كوڕی ئەقرەمى كوڕی ثهعلەبەى كوڕی عەدی بەلویە و هاوپەیمانى پشتیوانانە،[84] لە بەشداربوانى بەدرە.[85]
لە غەزاى موئتەشدا لەگەڵ جەعفەرى كوڕی ئەبووطالیبدا بەشدارى كرد،[86] پاش ئەوەى ئیبن رەواحە شەهید بوو خێرا ثابتی كوڕی ئەقرەم ئالآكەى گرت و نەیهێشت بكەوێتە زەوى و دایە دەست خالیدی كوڕی وەلید.[87]
ئیبن عەبدولبەر دەڵێت ثابتى كوڕی ئەقرەم لە غەزاى بەدر و هەموو غەزاكانى تریشدا بەشدارى كردووە.[88]
ئەبوووهورەیرە دەڵێت لە موئتەدا بەشدار بووم، ثابتی كوڕی ئەقرەم پێی وتم تۆ لە جەنگى بەدردا لەگەڵماندا نەبوویت، ئێمە لە بەدردا بە زۆرى ژمارەمان سەرنەكەوتین.[89]
كاتێك لە غەزاى موئتەدا ثابت ئالآكەى هەڵگرتەوە هاوارى دەكرد ئەی پشتیوانان، پاشان وتى هۆ موسڵمانان لەسەر كەسێك رێككەون، ئەوانیش وتیان تۆ، ئەویش وتى نا من نایكەم، ئەوەبوو لەسەر خالیدى كوڕی وەلید رێككەوتن،[90] ئینجا سەیری خالیدی كوڕی وەلیدی كرد و وتى ئەى ئەبوو سولەیمان ئالآكە بگرە، ئەویش وتى من هەڵیناگرم تۆ شیاوتریت بەوە چونكە تەمەنت زیاترە و لە بەدریشدا بەشدار بویت، ثابت وتى ئەی پیاو ئالآكە بگرە، سوێند بەخوا ئەم ئالآیەم بە نیازى دانەدەستى تۆ هەڵگرتووە، ئینجا هاوارى كرد ئەی موسڵمانان رازین لەسەر خالید؟ هەموو وتیان بەڵێ.[91]
ثابتی كوڕی ئەقرەم لە سەردەمى خیلافەتى ئەبووبەكرى صدیقدا بە دەستى طولەیحەى كوڕی خوەیلیدى ئەسەدى كوژرا، دواتریش كە طولەیحە موسڵمان بوو عومەرى كوڕی خەططاب پێی دەوت چۆن تۆم لا خۆشەویست بێت لەكاتێكدا پیاوچاكانى وەك عكاشەی كوڕی میحصەن و ثابتی كوڕی ئەقرەمت كوشت، طولەیحەش دەیوت خواى گەورە بە دەستى من ئەوانى رێزدار كرد و بە دەستى ئەوان منى سەرشۆڕ و رسوا نەكرد.[92]
كاتێك خالیدی كوڕی وەلید چوو بۆ جەنگى هەڵگەراوەكان ثابتی كوڕی ئەقرەم و عەككاشەی كوڕی میحصەنیشی لەگەڵدا بوو، لە هەر شوێنێ لە كاتی بانگدا دەنگى بانگى ببیستایە هێرشی نەدەكردە سەر خەڵكى ئەو شوێنە، بەڵام لە هەر شوێنێ كاتى بانگ بوایە و دەنگى بانگ نەبیسترایە هێرشی دەبردە سەریان، كاتێك گەیشتە لاى طولەیحەى ئەسەدى، خالید هەریەك لە ثابت و عككاشەی نارد تا هەواڵی بۆ بهێنن، لە رێدا گەیشتن بە طولەیحەو سەلەمەى براى، طولەیحە هێرشی بردە سەر عككاشەو سەلەمەش هێرشی برد بۆ ثابت، هێندەى نەبرد سەلەمە ثابتی كوشت، طولەیحە هاوارى برد بۆ سەلەمە تا یارمەتى بدات لە كوشتنى عككاشەدا، پێكەوە ئەویشیان كوشت، كاتێك موسڵمانان گەیشتن و ثابتیان بە كوژراوى بینی ترس دایگرتن و لەسەریان سەخت بوو،[93] خالید فەرمانى كرد گۆڕ هەڵكەنرا بۆ هەردووكیان و بە جل و خوێنەكەیانەوە خرانە ناو گۆڕ.[94]
ثابتی كوڕی ئەقرەم لە ساڵی یانزەى كۆچی و لە جەنگى دژ بە هەڵگەراوەكاندا شەهید بوو، یان دەوترێت لە ساڵی دوانزەى كۆچیدا بووە.[95]
رایەكیش دەڵێت لە سەردەمى پێغەمبەردا (صلى الله عليه وسلم) ثابتی كوڕی ئەقرەم كوژراوە، بەپێی ئەو گێڕانەوەی دەڵێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) سریەیەكى نارد كە ئەمیرەكەیان ثابتی كوڕی ئەقرەم بوو و تیایدا ثابت پێكرا، ئیبن حەجەر دەڵێت دەكرێت وا لێكدانەوەى بۆ بكرێت كە لەو سریەدا پێكرابێ و بریندار بووبێ نەك مردبێت.[96]
ئیبن سەعد دەڵێت ثابتی كوڕی ئەقرەم دواى خۆی هیچ وەچەیەكى جێ نەهێشت.[97]
ثابتی كوڕی ئيثله(رضي الله عنه)
ناوى ثابتی كوڕی ئيثلهیەو لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان، لە غەزاى خەیبەردا بەشدارى كرد و تیایدا شەهید بوو.[98]
[1] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 399.
[2] - أسد الغابة، ج1، ص 328.
[3] - المعجم الكبير للطبراني، الرقم 1354، الطبقات الكبرى لابن سعد، ج2، ص 114.
[4] - أسد الغابة، ج1، ص 328.
[5] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص 198،
[6] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج8، ص 453.
[7] - أسد الغابة، ج7، ص 125.
[8] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 486.
[9] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 385.
[10] - أسد الغابة، ج1، ص 329.
[11] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 385.
[12] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 386.
[13] - أسد الغابة، ج1، ص 329، الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 386.
[14] - أسد الغابة، ج7، ص 29.
[15] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج4، ص 372.
[16] - مصنف ابن أبي شيبة، الرقم 30509، مصنف عبدالرزاق الصنعاني، الرقم 18434، السنن الكبرى للبيهقي، الرقم 11422.
[17] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص 203، أسد الغابة، ج1، ص 330.
[18] - أسد الغابة، ج1، ص 330.
[19] - صحيح مسلم، الرقم 1658، أسد الغابة، ج1، ص 330.
[20] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 387.
[21] - أسد الغابة، ج1، ص 331.
[22] - مسند أحمد بن حنبل، الرقم 23113، شعب الإيمان للبيهقي، الرقم 9774، مصنف ابن أبي شيبة، الرقم 11909، معرفة الصحابة لأبي نعيم الأصبهاني، ارقم 1446.
[23] - مسند أحمد بن حنبل، الرقم 23113، شعب الإيمان للبيهقي، الرقم 9774.
[24] - أسد الغابة، ج1، ص 331.
[25] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 387.
[26] - أسد الغابة، ج1، ص 331.
[27] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 387.
[28] - أسد الغابة، ج1، ص 331.
[29] - مسند ابن أبي شيبة، الرقم 656، المطالب العالية لابن حجر، الرقم 2093، معرفة الصحابة لأبي نعيم الأصبهاني، الرقم 1270.
[30] - معرفة الصحابة لأبي نعيم الأصبهاني، الرقم 1271، جامع البيان للطبري، دار الفكر(بيروت-1405هـ)، ج4، ص 259.
[31] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 388.
[32] - أسد الغابة، ج1، ص 332.
[33] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 388.
[34] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 61
[35] - أسد الغابة، ج1، ص 332.
[36] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 388.
[37] - أسد الغابة، ج1، ص 332، الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 389.
[38] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 389.
[39] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 389.
[40] - صحيح ابن خزيمة، الرقم 654، سنن ابن ماجة، الرقم 1028، السنن الكبرى للبيهقي، الرقم 2489، المعجم الكبير للطبراني، الرقم 1331، ، ضعفه الألباني في صحيح و ضعيف سنن ابن ماجة، الرقم 1032.
[41] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 390.
[42] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 391.
[43] - سنن الترمذي، الرقم 3274.
[44] - أسد الغابة، ج1، ص 336.
[45] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 390.
[46] - أسد الغابة، ج1، ص 327.
[47] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 384.
[48] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 392.
[49] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج8، ص 452.
[50] - البداية والنهاية لابن كثير، ج7، ص 50.
[51] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 392.
[52] - أسد الغابة، ج1، ص 337.
[53] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 392.
[54] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 393.
[55] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 393.
[56] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 392.
[57] - أسد الغابة، ج1، ص 337.
[58] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص 206، الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 393.
[59] - أسد الغابة، ج1، ص 339.
[60] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 393.
[61] - أسد الغابة، ج1، ص 339.
[62] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج5، ص 259.
[63] - سير أعلام النبلاء، ج1، ص 313، أسد الغابة، ج1، ص 339.
[64] - أسد الغابة، ج7، ص 83.
[65] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 394.
[66] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 394.
[67] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 394.
[68] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 394.
[69] - أسد الغابة، ج1، ص 339.
[70] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 394.
[71] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 396.
[72] - أسد الغابة، ج1، ص 341.
[73] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 396.
[74] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 396.
[75] - أسد الغابة، ج1، ص 343-344.
[76] - أسد الغابة، ج1، ص 343.
[77] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 397.
[78] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 397.
[79] - أسد الغابة، ج1، ص 344.
[80] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 397.
[81] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 399.
[82] - أسد الغابة، ج1، ص 327.
[83] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 399.
[84] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص 199.
[85] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 383.
[86] - أسد الغابة، ج1، ص 327.
[87] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 383.
[88] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص 199.
[89] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 383.
[90] - البداية والنهاية لابن كثير، ج4، ص 245.
[91] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج4، ص 253.
[92] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 383.
[93] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 92.
[94] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 567.
[95] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص 199، البداية والنهاية لابن كثير، ج6، ص 334.
[96] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 383.
[97] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 466.
[98] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 383.