جابانى باوكى مەیموون (رضي الله عنه)
جابان كوڕێكی هەبوو بە ناوى مەیموون كە فەرموودەی لە هاوەڵانەوە گێڕاوەتەوە[1]و فەرموودەى لە باوكیشیەوە گێڕاوەتەوە.[2]
جابان هاوەڵێكی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بوو و كورد بوو، هەروەك ئیبن ئەثير لە باسی مەیموونى كوریدا هێناویەتى (مەیموونى كوردى لە باوكیەوە-فەرموودەى گێڕاوەتەوە- كە دەوترێت ناوى باوكى جابان بووە).[3]
ئەبووخالید دەڵێت لە مەیموونى كوڕی جابانى صەردیم بیست لە باوكیەوە دەیگێڕایەوە زیاد لە جارێك و دوو جار تا دەگەیشتە دە جار لە پێغەمبەرى خواى (صلى الله عليه وسلم) بیستووە دەیفەرموو (من تزوج امرأة و هو ينوي ألا يعطيها الصداق لقي الله و هو زان)،[4] (هەركەس ئافرەتێك مارە بكات و نیازى ئەوەى هەبێت مارەییەكەى پێ نەدات ئەوە كە دەگاتەوە بە خوا وەك زیناكار دەگاتەوە بە خوا).
لە گێڕانەوەكەى طهبەرانیشدا هاتووە:
لە مەیموونى كوردى لە باوكیەوە دەڵێت نە جارێك و نە دوو جار و نە سێ جار و زیاتر لەوەش بەڵكو دەگاتە دە جار لە پێغەمبەرى خوام (صلى الله عليه وسلم) بیستووە دەیفەرموو (أيما رجل تزوج امرأة بما قل من المهر أو كثر ليس في نفسه أن يؤدي إليها حقها، خدعها، فمات ولم يؤد إليها حقها، لقي الله يوم القيامة وهو زان)،[5] (هەر پیاوێك ئافرەتێك مارە بكات بە مارەیی كەم بێت یان زۆر و لە نیەتیدا بە تەما نەبێت مافەكەى ئەو ژنە بدات، هەڵیبخەڵەتێنێت، جا ئەو پیاوە كە مرد و مافى ئەو ژنەى نەدابوو، ئەوە كە رۆژی دوایی دەگاتەوە بە خوا وەك زیناكار دەگاتەوە بە خوا).
ئەم فەرموودەیە كە لە جابانەوە گێردراوەتەوە ئاماژەیە بەوەى كوردیش گەیشتوەتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، سەبارەت بەوەى ئایا وەك تاكەكەس چووە یان وەك وەفد چووە ئەوەیان روون نیە، دەتوانین چەند ئەگەرێك باس بكەین:
یەكەم: ئەگەر جابان وەك وەفد بچوایە ئەوا موسڵمانبوونی بە لێشاوى كورد لە سەردەمى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بەدیدەكرا و كوردانێكی تر دەچوونە خزمەت پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) و فەرموودەیان لێوە دەگێڕایەوە وەك چۆن لە هۆزەكانى تردا بەدیدەكرا.
دووەم: ناوچەى حیجاز بۆ كوردەكان ناوچەیەكى دوور نەبووەو بەهۆی بوونى رێی بازرگانیەوە گونجاوە ئەو هاوەڵە كوردە رێی كەوتبێتە ئەوێ و لەو كاتەشدا سەردەمى پێغەمبەرایەتى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بووبێت.
سێیەم: دەبینین جابان پەیامى خواى گەیاندووە بە مەیموونى كوڕی كە ئەمەش ئاماژەیە بەوەى جابان هەوڵیداوە پەیامى ئیسلام بلآو بكاتەوە، جا چ لەسەر ئاستی خێزانەكەى خۆی بووبێت و ترسی هەبووبێت لەوەى خەڵكی دەوروبەرى پەیامەكەى وەرنەگرن و خێرا بیكوژن وەك چۆن نموونەى وا لەناو هۆزە عەرەبەكاندا روویدا، یان لەوانەشە پەیامەكەى گەیاندبێت بە خەڵكی تریش.
بەهەرحاڵ ئەوەى دڵنیایەو ئەگەر نیە، ئەوەیە جابان پەیامى ئیسلامى گەیاندووە بە مەیموونى كوڕی و فەرموودەیەكیشی بۆ گێڕاوەتەوە كە لە پێغەمبەرى خواى (صلى الله عليه وسلم) بیستووە.
هەروەها بەڵگەیە لەسەر ئەوەى جابان ماوەیەكى زۆر لە خزمەت پێغەمبەرى خوادا (صلى الله عليه وسلم) بووە، چونكە دەڵێت دە جار ئەو فەرموودەى لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بیستووە، بە دڵنیاییشەوە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لەیەك كاتدا دەجار ئەو فەرموودەى دووبارە نەكردوەتەوە، بەڵكو ئەگەر لە یەك كاتدا زۆریش دووبارەى كردبێتەوە سێ جار بووە وەك ئەوەى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هەندێ فەرمایشتى سێ جار دووبارە كردوەتەوە، ئیتر ئایا جابان ماوەیەك لەوێ ماوەتەوە بۆ نموونە مانگێك لەوێ بووبێت و پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لەو ماوەدا ئەوەندە دووبارەى كردبێتەوە، یان جابان چەند جارێك سەردانى پێغەمبەرى خواى (صلى الله عليه وسلم) كردبێت و هەر جارەو ئەو فەرموودەى لە پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) بیستبێت.
سەبارەت بە حوكمى فەرموودەكەش سەبارەت بە مەسەلەى مارەیی، ئەوا دەبێتە ئەركی سەرشانى پیاو هەر مارەییەكى دانا بۆ ئەو ئافرەتەى كە مارەی دەكات، ئەو مارەییەى بدات، چونكە ئەگەر نیازى هەبێت ئەو مارەییە نەدات و تەنها بۆ بەڕێكردنى هاوسەرگیریەكە بەڵێ بكات ئەوە بنەڕەتى ئەو هاوسەرگیریە دانەمەزراوەو وەك فەرموودەكە ئاماژەی پێداوە حوكمى زیانى دەبێت بۆی، ئەوە جیایە كە هاوسەرەكەى گەردنى ئازاد بكات نەیەوێت، ئەمە جیاوازە لەوەى پیاوەكە نیازى پێنەدانى مارەییەكەى هەبێت، جا ئەگەر بەس نیازەكە ئەو حوكمەى هەبێت دەبێت حوكمى ئەوە چی بێت كە مارەییەكەى لەدەستدایەو ئەمەش دەزانێت و مارەییەكەش نادات.
زۆر جار بووك وادەكات زاوا تووشی ئەو تاوانە بكات، ئەویش بەوەى مارەییەكى لێ داوا دەكات كە بە دڵنیاییەوە زاوا ناتوانێت ئەو مارەییە بدات، بەڵام بۆ سەرگرتنى ئیشەكە بەڵێ دەكات، جا با هەردوولا وریاى داوەكانى شەیتان و سنوورەكانى خوا بن.
هەروەها جابان فەرموودەیەكی تری لە پێغەمبەرى خواوە (صلى الله عليه وسلم) گێڕاوەتەوە كە ئەمە بەسەرهاتەكەیەتى:
ئەبی خەلدە دەڵێت مەیموونى كوردى لاى مالیكی كوڕی دینار بوو، مالیك پێی وت ئەوە چیە مامۆستاى فەرموودە لە باوكیەوە فەرموودەمان بۆ ناگێڕێتەوە، خۆ باوكى تۆ گەیشتووەتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و فەرموودەى لە بارەوە گێڕاوەتەوە، مەیموونیش وتى باوكم فەرموودەى لە پێغەمبەرى خواوە (صلى الله عليه وسلم) بۆ نەدەگێڕاینەوە لە ترسی ئەوەى نەبادا كەم و زیادى تێدا بكات، باوكم دەیوت بیستوومە لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەیفەرموو (من كذب علي متعمدا فليتبوأ مقعده من النار)،[6] (هەركەس بە ئەنقەست درۆیەكم بە دەمەوە بكات، با شوێنی خۆی لە دۆزەخ دیارى بكات).
لێرەوە دەردەكەوێت چوونى جابان بۆ خزمەتى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هێندە دیار بووە كە لە مەدینەدا دەنگی داوەتەوەو موسڵمانانێكی زۆریش ئاگادار بون بەوە.
مەسەلەیەكى تركە پێویستە بیخەینە روو و ئاماژەیەكی ترە بە پەیوەندى كورد و پغەمبەرى خواوە (صلى الله عليه وسلم)فەرموودەیەكە كە لە سونەنى ئەبووداوودا هاتووە:
عائیشەی دایكی باوەڕداران دەڵێت جارێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بە جلێكی رەشەوە (خمیصە) نوێژی دەكرد كە بڕێك گوڵنگە و شتى رازاندنەوەى پێوە بوو، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى ئەم گوڵنك و رازاندنەوانەى ئەم جلەم لە نوێژەكەم سەرقاڵم دەكەن، ئەمە ببەن بۆ ئەبوو جەهم و ئینبیجانیەتەكەى ئەوم بۆ بهێنن... ئەوەبوو جلێكی كوردى ئەبوو جەهمى كردەبەری.[7]
وشەی ئینبیجانیەت وا پێناسەی هاتووە كە جلێكی لە خوری دروست كراو و زۆر زبرە.[8]
بەو پێیە بێت دەبێت ئەو جلەى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) شتێكی وەك شاڵ بووبێت.
[1] - سنن أبي داوود، الرقم 1592،
[2] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 429.
[3] - أسد الغابة، ج6، ص 371.
[4] - أسد الغابة، ج1، ص 370، الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 429.
[5] - المعجم الأوسط للطبراني، الرقم 1875، صححه الألباني في صحيح الترغيب و الترهيب، الرقم 1921.
[6] - المعجم الاوسط للطبراني، الرقم 6322، معرفة الصحابة لأبي نعيم الأصبهاني، الرقم 6476.
[7] - سنن أبي داود، الرقم 793، حسنه الألباني في صحيح و ضعيف سنن أبي داود، الرقم 915.
[8] - النهاية في غريب الحديث و الأثر، ج1، ص 73.