ناوى حارثهى كوڕی نوعمانى كوڕی نەفعى كوڕی زەیدە، لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان لە بەنى نەججار، كونیەكەى ئەبوو عەبدوڵایە.[1]
حارثه یەكێك بوو لە هاوەڵە زۆر خواناسەكان و لەگەڵ دایكیدا زۆر چاكەكار بوو و لەناو مەدینەدا ناسرابوو بە چاكەكارى بەرامبەر بە دایكی.[2]
دایكى ناوى جەعدەى كچی عوبەیدە.[3]
ژنەكەى حارثه ناوى ئومموخالیدی كچی خالید بوو، ژنێكی تریشى هەبوو بە ناوى كەبشەى كچی ثابت كە خوشكی حەسسانى كوڕی ثابت بوو.[4]
منداڵەكانى حارثه بریتی بوون لە عەبدوڵا و عەبدوڕەحمان و سەودەو عومرە و ئومموهیشام، ئەمانە دایكیان ئومموخالید بوو.[5]
هەروەها كچێكی تریشی هەبوو بە ناوى ئومموكلثوم كە دایكی لە بەنى عەبدوڵا بوو، كچێكی تری هەبوو بە ناوى ئەمەتولآ كە لە ژنێكی تری بوو.[6]
كاتێك پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) هاتە مەدینە بەشێكی زۆری كەسە نزیكەكانى خۆی لە ماڵی حارثهى كوڕی نوعماندا دانا تا لەوێ بمێننەوە تا شوێنێكیان بۆ دروست بكات، لەو ماوەدا پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) سەرقاڵ بوو بە دروستكردنى مزگەوتى مەدینەو ژوورەكانى دەوری.[7]
هەروەها كاتێك عەلى كوڕی ئەبوطالیب فاطيمهى كچی پێغەمبەرى خواى (صلى الله عليه وسلم) بە هاوسەر گرت، بۆ ماڵێك دەگەڕا تا تیایدا نیشتەجێ بێت، بەڵام خانوویەكى دوور لە ماڵی پێغەمبەرى خواى (صلى الله عليه وسلم) دەست كەوت و لەوێ گواستیەوە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هات بۆ ماڵیان و پێی فەرموون دەیەوێت نزیكیان بكاتەوە لە ماڵی خۆی، فاطيمهش وتى داوا لە حارثه بكە تا شوێنەكەى بگۆڕێتەوە لەگەڵمان تا نزیك بینەوە، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (حارثه هێندە شوێنی خۆی بۆ چۆڵكردوین ئیتر رووم نایەت پێی بڵێم)، حارثه ئەوەى بیستەوەو و هات بۆ لاى پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) و وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) بیستوومە دەتەوێت فاطيمه لێتەوە نزیك بێت و ئەوەش خانووەكانى منن، من خۆم و ئەوەشی هەمە بۆ خوا و پێغەمبەرى خوایە، سوێند بەخوا ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) ئەوەى تۆ لێم وەردەگریت لام زۆر خۆشترە لەوەی وازى لێ دێنیت بۆم، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (راست دەكەیت، خوا بەرەكەت بڕژێت بەسەرتدا)، ئەوەبوو فاطيمه هاتە ناو خانوویەكى حارثه كە نزیك مزگەوتى پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) بوو، حارثه لە نزیك مزگەوتى پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) چەند خانوویەكى هەبوو، هەر جارەو یەكێك لەو خانووانەى چۆڵ دەكرد بۆ خۆشەویستێكی پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) تا هەموو خانووەكانى ئەو شوێنەى دا بە پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) و هاوسەرەكانى.[8]
هەروەها كاتێك پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) ماریەى پێشكەش كرا ئەوی بردە ماڵی حارثهى كوڕی نوعمان و حارثه ئەو خانووەى چۆڵكرد بۆ پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم)، چونكە ئەو خانووەى نزیك بوو لە مزگەوتەكەى پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم).[9]
حارثه لە غەزاى بەدر و ئوحودو خەندەق و هەموو غەزاكانى تریشدا بەشدار بوو.[10]
حارثهى كوڕی نوعمان دوو جار جبرەئیلى فریشتەى خواى دیوە، جارێكیان كە لە جەنگى بەنى قورەيضهدا جبرەئیل لە شێوەى دحیەى كوڕی خەلیفەى كەلبیدا خۆی نیشاندا و فەرمانى كرد چەك هەڵگرن و بچن بۆ جەنگى بەنى قورەيضه، جاری دووەمیش كاتێك لە جەنگى حونەین گەڕانەوە حارثه داى بە لاى پێغەمبەردا (صلى الله عليه وسلم) و بینی كەسێكی لەگەڵە، ئەو كەسەش جبرەئیل بوو، جبرەئیل وتى ئەی موحەممەد ئەوە كێ بوو؟ فەرموى حارثهى كوڕی نوعمان، ئەویش فەرمووى ئەو یەكێكە لە سەد خۆڕاگرەكەى رۆژی حونەین كە خوا كەفیلى كردووە لە بەهەشتدا رۆزییان پێ بدات، ئەگەریش سەلامى بكردایە وەڵامى سەلامەكەیمان دەدایەوە.[11]
حارثه دەڵێت دام بەلاى پێغەمبەردا (صلى الله عليه وسلم) كە جبرەئیل لەگەڵى دانیشتبوو، منیش سەلامم لێكرد و ئینجا تێپەڕ بووم، كاتێك گەڕامەوە پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (ئایا ئەوەت بینی كە لەگەڵم بوو؟) وتم بەڵێ، فەرمووى (دەى ئەوە جبرەئیل بوو و وەڵامى سەلامەكەشی دایتەوە).[12]
ئومموهاشمی كچی حارثه دەڵێت نزیكەى دوو ساڵ یان زیاتر تەنوورى ماڵی ئێمەو ماڵی پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) یەك تەنوور بوو، منیش سوورەتى (ق و القرآن المجيد) م لە زمانى پێغەمبەرەوە (صلى الله عليه وسلم) وەرگرت كە هەموو رۆژێكی هەینی كاتێك وتارى دەفەرموو بۆ خەڵك لەسەر مینبەر دەیخوێند.[13]
حارثه لەسەر زمانى پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) موژدەى بەهەشتی پێدراوە، ئەوەتا پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەفەرموێت (دخلت الجنة فسمعت قراءة، فقلت من هذا؟ قيل هذا حارثة بن النعمان، كذاكم البر، كذاكم البر)،[14] (چوومە بەهەشت لەوێ گوێم لە قورئان خوێندنێك بوو، وتم ئەوە كێیە؟ وترا ئەوە حارثهى كوڕی نوعمانە، دەی چاكە ئاوا بكەن، دەى چاكە ئاوا بكە).
كاتێك غەزاى خەیبەر تەواو بوو و پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) و هاوەڵان گەڕانەوە، پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) صەفییەى لەگەڵدا بوو، صەفییەى بردە ماڵێكى حارثهى كوڕى نوعمان و لەوێ داینا، ژنانى مەدینەش هەواڵی جوانى صەفییەیان بیستبوو، بۆیە هاتن تا تەماشاى بكەن، دایكى باوەڕداران عائیشەش چوو بینی، ئەو كات صەفییە موسڵمان بووبوو.[15]
لە غەزاى حونەیندا كاتێك موسڵمانان سەرەتا تووشی تێكشكانێك بوون و بەشی هەرە زۆریان رایانكرد، ژمارەیەك لە هاوەڵان لە دەوری پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) مانەوە كە نزیكەى سەد كەس دەبوون، حارثه یەكێك بوو لەوانەو لە دەورى پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) مایەوە.[16]
حارثه دواى سەردەمى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ژیا و بینایی لەدەستدا، بەڵام ئەوە رێی چاكەى لێ نەگرت و لە ماڵەوە لە شوێنی نوێژەكەیەوە پەتێكى راكێشابوو تا بەردەرگاى ماڵەكەی، بەوە دەچوویە بەردەرگا، كاتێك هەژارێك تێدەپەڕی و سەلامى دەكرد حارثه بڕێك خورماى پێ بوو بەو پەتە خۆی دەگەیاندە بەردەرگا و لەو خورماى دەدا بەدەست هەژارەكانەوە، جا ژن و مناڵەكانى دەیانوت تۆ دانیشە ئێمە لە بری تۆ خورماكەى پێ دەدەین، بەڵام حارثه دەیوت من بیستوومە لە پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) دەیفەرموو (إن مناولة المسكين تقي ميتة السوء)،[17] (شت دان بەدەست هەژارەوە دەتپارێزێت لە مردنى خراپ).
لە سەردەمى خیلافەتى عومەرى كوڕی خەططابدا حارثه بەشدار بوو لە فتووحاتى ئیسلامیدا، دەبینین كاتێك ئەحنەفی كوڕی قەیس ناوچەی مەرو شاهجانى فەتح كرد و بڕیارى دا بكەوێتە دواى یەزدگورد، حارثهى كوڕی نوعمانى لەسەر مەرو شاهجان كردە بەرپرس.[18]
حارثه تا سەردەمى موعاویەى كوڕی ئەبوو سوفیان ژیا و لە سەردەمى ئەودا كۆچی دوایی كرد، ئەوەش لە ساڵی پەنجاو یەكى كۆچیدا بوو.[19]
پەندو وانە
خۆبەخشی و فیداكارى هاوەڵانى پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) لە سەدان نموونەدا بەدیدەكەین كە چۆن خۆیان و ماڵ و گیانیان داناوە بۆ خزمەتى دین و هەر هەنگاوێكیشیان گرتوەتەبەر بۆ دڵخۆشكردنى پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم)، دەبینین كەسایەتیەكى وەك حارثهى كوڕی نوعمان لە روانگەى ماددیەوە ئامادە بووە خۆشەویستترین خانووەكانى ببەخشێت بە پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) و كەسانى خۆشەویستى پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) تەنها بۆ ئەوەى پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) دڵخۆش بێت بە نزیكی خۆشەویستەكانى لێیەوە، لە روانگەى خۆبەخشیشەوە لە جەنگى حونەیندا لەو ساتەوەختەدا كە ئەگەرى زۆری كوژران هەبوو، حارثهى كوڕی نوعمان لە خزمەت پێغەمبەرى خوادا (صلى الله عليه وسلم) مایەوەو بەرگری لێ دەكرد، جا ئەمە هەمان فەرمایشتى خوایە كە وەسفی باوەڕداران دەكات بەوەى ماڵو گیانیان لە رێی خوادا دەبەخشن.
مەسەلەى بینینى جبرەئیل لەلایەن هاوەڵانەوە شتێكی روونە و لە چەند فەرموودەیەكدا هاتووە كە هاوەڵان جبرەئیلیان بینیوە، جار هەبووە بینینەكە بە كۆمەڵ بووە، جاریش هەبووە بینینەكە بە تەنها بووە، بینینە بە كۆمەڵەكە وەك ئەو فەرموودەى كە جبرەئیل هاتە خزمەت پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) كاتێك لەناو هاوەڵاندا بوو و بە بڕێك پرسیار سەبارەت بە ئیسلام و ئیمان و ئیحسان و رۆژی دوایی گرنگترین رێنماییەكانى لە پێغەمبەرى خواوە (صلى الله عليه وسلم) بە هاوەڵان گەیاند و فەرموودەكەش بە صەحیحی لە صەحیحی بوخاری و كتێبەكانى تری فەرموودەدا هاتووە، بینینیش بە شێوەی تەنها وەك ئەم نموونەى حارثهى كوڕی نوعمان كە تەنها هاوەڵ بووە ئەوى بینیوە و دواتریش پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) خۆی هەواڵی پێداوە كە ئەو جبرەئیلی بینیوەو جبرەئیلیش وەڵامى سەلامەكەى ئەوى داوەتەوەو وەسفیشی كردووە.
[1] - أسد الغابة، ج1، ص 525.
[2] - سير أعلام النبلاء، ج2، ص 378.
[3] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 487.
[4] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج8، ص 449.
[5] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 487
[6] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 487-488.
[7] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج8، ص 166.
[8] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج8، ص 166.
[9] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج8، ص 212.
[10] - أسد الغابة، ج1، ص 525.
[11] - سير أعلام النبلاء، ج2، ص 378-379.
[12] - مسند أحمد بن حنبل، الرقم 23043، المعجم الكبير للطبراني، الرقم 3152، دلائل النبوة للبيهقي، الرقم 2992، صححه شعيب الأرناؤوط.
[13] - صحيح مسلم، الرقم 1488، صحيح ابن خزيمة، الرقم 1677، سنن أبي داود، الرقم 940، السنن الكبرى للبيهقي، الرقم 5390.
[14] - صحيح ابن حبان، الرقم 7124، المستدرك على الصحيحين، الرقم 4881، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 7960، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 24621، صححه الذهبي في التلخيص، كما صححه الألباني في صحيح و ضعيف الجامع الصغير و زيادته، الرقم 5683، كما صححه شعيب الأرناؤوط في تعليقه على مسند احمد بن حنبل.
[15] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج8، ص 126.
[16] - البداية والنهاية لابن كثير، ج4، ص 330.
[17] - المعجم الكبير للطبراني، الرقم 3154، شعب الإيمان للبيهقي، الرقم 3302، معرفة الصحابة لأبي نعيم الأصبهاني، الرقم 1842، ضعفه الألباني في سلسلة الأحاديث الضعيفة، الرقم 4667.
[18] - البداية والنهاية لابن كثير، ج7، ص 127.
[19] - المنتظم في تاريخ الملوك و الأمم لابن الجوزي، ط1، دار صادر(بيروت-1358هـ)ج5، ص 246.