حارثى كوڕى ئەبی سەبرە (رضي الله عنه)
ناوى حارثى كوڕی ئەبی سەبرەیە، رایەك دەڵێت برایەكى هەبووە بە ناوى سەبرە، رایەكى تریش دەڵێت بەڵكو كورەكەى ناوى سەبرە بووە.[1]
حارثى كوڕى ئەبی قارب(رضي الله عنه)
ناوى حارثى كوڕی ئەبی قاربى قوڕەیشی سەهمیە، لە جەنگى ئەجنادەیندا بەشدارى كرد و تیایدا شەهید بوو.[2]
حارثى كوڕى ئەنەس(رضي الله عنه)
ناوى حارثى كوڕی ئەنەسی كوڕی رافیعە، لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان لە ئەشهەلیەكان.[3]
حارث لە غەزاى بەدردا بەشدار بوو، لە غەزاى ئوحودیشدا بەشدارى كرد و تیایدا شەهید بوو.[4]
حارثى كوڕى ئەنەس(رضي الله عنه)
ناوى حارثى كوڕی ئەنەسی كوڕی مالكیە، ئەم هاوەڵەش لە پشتیوانانەو یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى بەدر،[5] ئەبووعومەر دەڵێت دەترسم ئەمە هەر حارثى كوڕی ئەنەسی كوڕی رافیع بێت، ئیبن حەجەر دەڵێت نەخێر ئەمە كەسێكی جیایە.[6]
حارثى كوڕى ئەوس(رضي الله عنه)
ناوى حارثى كوڕی ئەوسی كوڕى رافیعە، لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان لە ئەشهەلیەكان، لە غەزاى بەدردا بەشدار بوو.[7]
حارثى كوڕى ئەوسى كوڕی عەتیك(رضي الله عنه)
ناوى حارثى كوڕی ئەوسى كوڕی عەتیكی كوڕى عەمرە،[8] لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان، لە غەزاى ئوحود و غەزاكانى تریشدا بەشدارى كرد، لە جەنگى ئەجنادەیندا شەهید بوو،[9] ئەمەش لە بیست و هەشتى مانگى جەمادیلئوولاى ساڵی سیانزەى كۆچی و لە شامدا بوو.[10]
حارثى كوڕى ئەوسى ئەنصارى (رضي الله عنه)
ناوى حارثى كوڕی ئەوسی كوڕی موعاذى كوڕى نوعمانە، لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان، برازاى سەعدى كوڕی موعاذى گەورەى ئەوسیەكانە،[11] كونیەكەى ئەبوو ئەوسە.[12]
دایكى ناوى هیندى كچى سەمماكى كوڕی عەتیكە.[13]
كاتێك پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) برایەتى خستە نێوان پشتیوانان و كۆچەران هەریەك لە عامرى كوڕی فهیرەو حارثى كوڕی ئەوسى كرد كرد بە براى یەك.[14]
حارث لە جەنگى بەدر و ئوحودیشدا بەشدار بوو، رایەك دەڵێت لە ئوحوددا شەهید بووە، بەڵام راستتر وایە لە جەنگى ئوحوددا شەهید نەبووە، چونكە دایكمان عائیشە دەڵێت لە غەزاى خەندەقدا سەعدى كوڕی موعاذ و حارثى برازایم بینی.[15]
حارث لە كوشتنى كەعبی كوڕی ئەشرەفدا بەشدار بوو.[16]
كاتێك سەعدى كوڕی موعاذ وەفاتى كرد حارثى كوڕی ئەوسى برازاى تەرمى سەعدى شۆرد و یەكێكیش بوو لەوانەى كە تەرمەكەیان خستە ناو گۆڕەكەوە.[17]
حارثى كوڕى ئوقەیش (رضي الله عنه)
ناوى حارثى كوڕی ئوقەیش یان كوڕی وۆقەیشى عوكلی عەوفیە، هاوپەیمانى پشتیوانان بوو.[18]
حارث چەند فەرموودەیەكى لە پێغەمبەرى خواوە (صلى الله عليه وسلم) گێڕاوەتەوە.
حارثى كوڕی ئوقەیش دەڵێت پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (ما من مسلمين يموت لهما أربعة أفراط إلا أدخلهما الله الجنة بفضل رحمته)، (هەر ژن و مێردێك چوار منداڵیان بمرێت خواى گەورە بە فەزڵ و رەحمەتى خۆی هەردووكیان دەخاتە بەهەشتەوە) وتیان ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) ئەى ئەگەر سیانیان بمرێت هەر ئەوەى بۆ هەیە؟ فەرمووى ئەگەر سیانیشیان بمرێت، وتیان ئەى ئەگەر دوانیان بمرێت؟ فەرمووى ئەگەر دوانیشیان بمرێت.[19]
حارثى كوڕی ئوقەیش دەڵێت پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (إن الرجل من أمتي ليدخل الجنة، فيشفع لأكثر من مضر، وإن من أمتي من يعظم للنار حتى يكون أحد زواياها)،[20] (كەسى وا هەیە لە ئوممەتەكەمدا دەچێتە بەهەشت و شەفاعەت دەكات بۆ خەڵكێك زیاتر لە ژمارەى هۆزى موضهر، لە ئوممەتەكەشم كەسی وا هەیە گەورە دەكرێت بۆ ناو دۆزەخ تا ئەوەى كونجێكی دۆزەخ دەگرێت).
حارثى كوڕی شورەیح(رضي الله عنه)
ناوى حارثى كوڕى شورەیحى كوڕی ذوئەیبى نومەیریە،[21] وەك وەفدى بەنى مینقەر هاتە خزمەت پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) و موسڵمان بوو، فەرموودەى لە پێغەمبەرى خواوە (صلى الله عليه وسلم) گێڕاوەتەوە.
حارثى كوڕی شورەیح دەڵێت لەگەڵ پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) چووم تا لەگەڵیدا لەو مزگەوتە نوێژم كرد كە لە نێوان مەككەو مەدینەدا بوو، ئینجا پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (إن المسلم أخو المسلم، إذا لقيه رد عليه من السلام بمثل ما حياه به أو أحسن من ذلك، وإذا أستأمره نصح له، وإذا استنصره على الأعداء نصره ...)،[22] (موسڵمان براى موسڵمانە، ئەگەر پێی گەیشت بەو جۆرەى سەلامى لێكردووە یان بە جوانتر لە سەلامكردنەكە وەڵامى سەلامى دەداتەوە وەڵامى دەداتەوە، ئەگەر راوێژی پێ كرد ئامۆژگارى دەكات، ئەگەر داواى كرد دژ بە دوژمن پاڵپشتى بێت سەری دەخات).
حارثى كوڕی صەممە (رضي الله عنه)
ناوى حارثى كوڕی صەممەى كوڕی عەمرى كوڕی عەتیكە،[23] لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان،[24]دایكى ناوى تەماضورى كچی عەمرى كوڕی عامیرە، ژنەكەشی ناوى خەولەى كچی عوقبە بوو كە دایكى سەعدى كوڕی بوو، ژنێكی تریشی هەبوو بە ناوى عتیلەى كچى كەعب كە دایكى ئەبولجوهەیمى كوڕی بوو.[25]
كوڕێكی هەبوو كە ناسرابوو بە ئەبوو عوثمان،[26] كوڕێكی تری هەبوو بە ناوى سەعد كە لە جەنگى صفیندا لە سوپاى عەلى كوڕی ئەبووطالیبدا كوژرا.[27]
حارث خوشكێكی هەبوو بە ناوى سخیلە كە ئەویش هاوەڵ بوو.[28]
كاتێك پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) برایەتى خستە نێوان كۆچەر و پشتیوانان هەریەك لە حارثى كوڕی صەممەو صوهەیبی كوڕی سینانى كرد بە براى یەك.[29]
ئەم هاوەڵە خۆی ئامادە كرد بۆ غەزاى بەدر و لە ناوچەى رەوحا پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) گێڕایەوە چونكە بریندار بووبوو، هەروەها پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) دواتر پشكی دەستكەوتى بۆ دانا وەك ئەوەى بەشداربووى غەزاكە بووبێت.[30]
حارث لە غەزاى ئوحودیشدا بەشدارى كرد، ئەوەتا حارث دەڵێت كاتێك پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) لە شیوەكە بوو سەبارەت بە عەبدوڕەحمانى كوڕی عەوف پرسیارى لێكردم و هەواڵی ئەوی پرسی، منیش وتم وا لە لاپاڵی شاخەكەوەیە، بینیم دەستەیەكى دوژمن هاتبوون بۆی و منیش ویستم بچم بۆ پاڵپشتی ئەو، بەڵام كە تۆم بینی هاتم بۆ لاى تۆ، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (ألا إن الملائكة تقاتل معه)، (چاك بزانە فریشتەكان لەگەڵ ئەودا دەجەنگن و پاڵپشتى دەكەن)، حارث دەڵێت منیش گەڕامەوە بۆ لاى عەبدوڕەحمان و بینیم لە نێو حەوت لاشەی كوژراودایە، پێم وت نەناڵیت هەموو ئەمانەت كوشت؟ وتى ئەمەیان ئەرگەئەى كوڕی شورەحبیل كوشتى، ئەم دوانەش من كوشتنم، بەڵام ئەمانەى تر بەدەستى كەسانێك كوژران نەمدەبینین، منیش وتم خوا و پێغەمبەرەكەى راستیان فەرموو.[31]
حارث لە غەزاى ئوحوددا لەگەڵ پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) مایەوەو بەیعەتى مانەوە تا مەرگى پێدا.[32]
حارث لە غەزاى ئوحوددا عوثمانى كوڕی عەبدوڵاى كوشت (كە لە بێباوەڕەكان بوو) و چەك و شتەكەى برد، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) هیچی لێ نەسەندەوەو داى بە خۆی، ئەوەش تەنها بۆ ئەم هاوەڵە وابوو.[33]
حارث لە بیئر معوونەشدا بەشدار بوو و تیایدا لەگەڵ ئەو دەستەى ترى موسڵماناندا كە ناپاكییان لێكرا شەهید بوو،[34] ئەو كات كە هاوڕێكانیان كوژران حارث و عەمرى كوڕی ئومەییە ئامادە نەبوون، سەیریان كرد باڵندە بەسەر ماڵیانەوەیە، كە هاتن دەبینن هاوەڵەكانیان كوژراون، حارث بە عەمرى وت دەڵێیت چی بكەین؟ وتى من پێم باشە بچینەوە بۆ لاى پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم)، بەڵام حارث وتى لە شوێنێ كە تیایدا مونذیر كوژراوە دەرناچم، بۆیە لێنەوى و خۆی گەیاند بە دوژمن و جەنگا تا كوژرا، ئەویش چ كوشتنێك، بە چەند رمێك تێیكەوتن تا كوشتیان.[35]
وەستانێك
مەسەلەى ناردنى فریشتە بۆ هاوكارى باوەڕداران لە جیهاددا مەسەلەیەكى دروستەو موسڵمان دەبێت بڕواى بەوە هەبێت، چونكە خواى گەورە لە قورئانى پیرۆزدا ئاماژەی بەوە داوەو هیچ گومانێكی لەو بارەوە نەهێشتوەتەوە، جا كە دەبینین كەسانێك لە بابەتى توێژینەوەى مێژووییدا ئەم بابەتە لادەدەن و دەڵێن ئەوە شتێكی بیروباوەڕیەو هیچ پەیوەندیەكى نیە بە رووداوى مێژووییەوە، ئەوانە كەوتوونەتە هەڵەوە، چونكە هەر ئەو سەرچاوانەى وردەكاریەكانى تریان باس كردون هەمان ئەو شتانەشیان باس كردون، جا لێرەدا گومانێكی تر دروست دەكەن و دەڵێن ئەو گێڕانەوانە هاوشێوەی ئەفسانەى جەنگەكانى یۆنان و رۆمان و جەنگەكانى مێژووی كۆنن كە باس دەكەن خواوەندەكان هاتون بۆ هاوكارى سوپاكان، لەمەوە سەبارەت بە راستی یارمەتى فریشتەكان بۆ موسڵمانان گومان بۆ موسڵمان دروست دەكەن و دەڵێن ئەوە خەیالآتە، لەوانەشە هەندێ موسڵمانى سادە بەوە قەناعەت بكەن، نازانن ئەمە لە لایەكەوە واتە بەدرۆخستنەوەى قورئان، ئەمەش واتە ناراستبوونى ئیسلام، بەمەش ئەو كەسە مایەپووچ دەردەچێت، لەلایەكى تریشەوە گومان خستنە سەر هەر زانیاریەكە كە بە دڵی دەستەیەك نەبێت، جا زانیاریەك كە لە قورئاندا هاتبێت و لە فەرموودەشدا باس كرابێت و لە كتێبەكانى مێژووشدا لە زارى موسڵمانان و هەروەها قوڕەیشیە بێباوەرەكانیشەوە باس كرابێت، هى ئەوەیە لەبەر نەگونجانى لەگەڵ بیری دنیابینی دەستەیەكى ماددیگەرادا بەرپەرچ بدرێتەوە؟ ئەمە بەرهەمێكی راڤەى ماددیگەراییە بۆ مێژوو كە هەموو شتێك دەبەنەوە سەر لایەنى ماددى و هەر شتێكیش لە دنیاى ماددە دەربچێت و نەبینراو بێت بە ئەفسانەى مێژوویی ناوزەدى دەكەن.
خواى گەورە سەبارەت بە ناردنى فریشتەكان بۆ هاوكارى موسڵمانان دەفەرموێت (إِذْ تَقُولُ لِلْمُؤْمِنِينَ أَلَنْ يَكْفِيَكُمْ أَنْ يُمِدَّكُمْ رَبُّكُمْ بِثَلاثَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ مُنْزَلِينَ، بَلَى إِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا وَيَأْتُوكُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هَذَا يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُمْ بِخَمْسَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِكَةُ مُسَوِّمِينَ، وَمَا جَعَلَهُ اللَّهُ إِلا بُشْرَى لَكُمْ وَلِتَطْمَئِنَّ قُلُوبُكُمْ بِهِ وَمَا النَّصْرُ إِلا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ).[36]
هەروەها دەفەرموێت (إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلآئِكَةِ مُرْدِفِينَ، وَمَا جَعَلَهُ اللّهُ إِلاَّ بُشْرَى وَلِتَطْمَئِنَّ بِهِ قُلُوبُكُمْ وَمَا النَّصْرُ إِلاَّ مِنْ عِندِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ، إِذْ يُغَشِّيكُمُ النُّعَاسَ أَمَنَةً مِّنْهُ وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُم مِّن السَّمَاء مَاء لِّيُطَهِّرَكُم بِهِ وَيُذْهِبَ عَنكُمْ رِجْزَ الشَّيْطَانِ وَلِيَرْبِطَ عَلَى قُلُوبِكُمْ وَيُثَبِّتَ بِهِ الأَقْدَامَ، إِذْ يُوحِي رَبُّكَ إِلَى الْمَلآئِكَةِ أَنِّي مَعَكُمْ فَثَبِّتُواْ الَّذِينَ آمَنُواْ سَأُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُواْ الرَّعْبَ فَاضْرِبُواْ فَوْقَ الأَعْنَاقِ وَاضْرِبُواْ مِنْهُمْ كُلَّ بَنَانٍ).[37]
[1] - أسد الغابة، ج1، ص 482.
[2] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 592.
[3] - أسد الغابة، ج1، ص 462.
[4] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص 281.
[5] - أسد الغابة، ج1، ص 463.
[6] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 563.
[7] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 608.
[8] - أسد الغابة، ج1، ص 464.
[9] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 608.
[10] - أسد الغابة، ج1، ص 464.
[11] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 608.
[12] - أسد الغابة، ج1، ص 464.
[13] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 437.
[14] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 231.
[15] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 608.
[16] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 437.
[17] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 432.
[18] - أسد الغابة، ج1، ص 462.
[19] - مسند أحمد بن حنبل، الرقم 17526، قال شعيب الأرناؤوط إسناده ضعيف لجهالة عبد الله بن قيس، كما ضعفه الألباني في سلسلة الأحاديث الضعيفة، الرقم 2121.
[20] - سنن ابن ماجة، الرقم 4321، مصنف ابن أبي شيبة، الرقم 33484، صححه الألباني في صحيح و ضعيف سنن ابن ماجة، الرقم 4323.
[21] - معجم الصحابة لابن قانع، ج1، ص 183.
[22] - شعب الإيمان للبيهقي، الرقم 7369.
[23] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 578.
[24] - أسد الغابة، ج1، ص 487، تأريخ الإسلام للذهبي، ج2، ص 252.
[25] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 508.
[26] - سير أعلام النبلاء، ج3، ص 112.
[27] - تاريخ الإسلام للذهبي، ج3، ص 546.
[28] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 512.
[29] - أسد الغابة، ج1، ص 487.
[30] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 578.
[31] - المعجم الكبير للطبراني، الرقم 3304، معرفة الصحابة لأبي نعيم الأصبهاني، الرقم 1908.
[32] - تاريخ الإسلام للذهبي، ج2، ص 252.
[33] - أسد الغابة، ج1، ص 487.
[34] - تاريخ الإسلام للذهبي، ج2، ص 236-237.
[35] - أسد الغابة، ج1، ص 487-488.
[36] - آل عمران: 124-126.