شۆڕشەكەى حوسەینی كوڕی عەلى

خەڵكی كووفە هەر لە سەردەمى موعاویەوە نامەیان دەنووسی بۆ حوسەین و داوایان لێدەكرد بچێت بۆ لایان تا بەیعەتى پێبدەن، بەڵام حوسەین رازى نەدەبوو، ئینجا خەڵكێكیان هاتن بۆ لاى ئیبنولحەنەفیەو داوایان لێكرد بچێت بۆ لایان، ئەویش رازى نەبوو، ئینجا ئیبنولحەنەفیە هات بۆ لاى حوسەین و هەواڵەكەى بۆ باسكرد، حوسەینیش وتى ئەو خەڵكە دەیانەوێت نان بەسەر ئێمەوە بخۆن.[1]

مەڕوانى كوڕی حەكەم نامەیەكى نووسی بۆ موعاویەو وتى گومانم هەیە لەوەی حوسەین نیازى ئاشووبەیەكى هەبێت، بۆیە موعاویە نامەى نووسی بۆ حوسەین و تیایدا وتى:

ئەوەى بەڵێنی دابێت بە خواو سوێندى لەسەر خواردبێت، شیاوى ئەوەیە وەفاى پێ بكات، بیستوومە خەڵكێ لە كووفە داوایان لێكردویت دووبەرەكى بنێیتەوەو جیا بیتەوە، تۆ ئەوانەت بۆ تاقی بوەتەوە كە چۆن خراپ بوون بەرامبەر باوكت و براكەت، دەى لە خوا بترسەو بیری ئەو بەڵێنەت بێت.

لە وەڵامدا حوسەین نامەى نووسی بۆ موعاویەو تیایدا هاتبووو:

نامەكەت گەیشتە دەستم، من سەرقاڵی ئەوە نیم كە بۆت باسكراوەو نامەوێت نە لەگەڵت بجەنگم و نە دژایەتیت بكەم، پێم وانیە لاى خوا بیانوویەكم هەبێت بۆ ئەوەى وازم هێناوە لە جیهاد بەرامبەرت و پێم وایە دەسەلآتداری تۆ گەورەترین فیتنەیە.[2]

موعاویە پێش مردنى یەزیدی بانگ كرد و ئامۆژگارى كرد، وتى وریاى حوسەین بە چونكە خۆشەویستترین كەسە لە ناو خەڵكدا، بەردەوام سەردانى بكەو لەگەڵی نەرم و نیان بە، ئەگەریش بەزمێكی هەبوو بەرامبەری ئەوە خوات بەسە تا بە هۆی ئەوانەى باوكیان كوشت و پشتی براكەیان بەردا لە تۆی دوور بخاتەوە.[3]

كاتێك موعاویە مرد یەزید نامەى نارد بۆ وەلیدی كوڕی عوقبە كە والی مەدینە بوو، داواى لێكرد بەیعەتى بۆ وەربگرێت، ئینجا وتى سەرەتا لە كەسە بەناوبانگەكانەوە دەست پێ بكەو لەگەڵ حوسەین نەرمونیان بە، وەلیدیش ناردى بە شوێن حوسەین و ئیبن زوبەیردا، ئەو كاتەش هێشتا شەو بوو، داواى كرد لە هەردووكیان بەیعەت بدەن بە یەزید، ئەوانیش وتیان با بەیانى بێتەوە بزانین خەڵكی چی دەكەن، ئەوەبوو هەر ئەو شەوە لە مەدینە دەرچوون بەرەو مەككە، كە گەیشتنە ئەوى حوسەین لە ماڵی عەبباس دابەزى، عەبدوڵاى كوڕی زوبەیریش لە ماڵی حجر دابەزى و بەیانى و ئێوارە سەردانى حوسەینی دەكرد و بەردەوام خەڵكی هاندەدا دژی ئومەویەكان، عەبدوڵا داواى لە حوسەین دەكرد بەرەو عێراق بچێت و دەیوت ئەوان هەواداری تۆن، بەڵام ئیبن عەبباس بەردەوام رێگری لێدەكرد و دەیوت كارى وا نەكەیت.[4]

بەڵام لە گێڕانەوەى تردا هاتووە كاتێك حوسەینی كوڕی عەلى ویستی بچێت بۆ عێراق، عەبدوڵاى كوڕی زوبەیر حوسەینی دواند كە بۆچی دەچێت، حوسەین وتى بەیعەتى چل هەزار كەسم بۆهاتووە كە تەلآق و بەڵێنی مەرگیان داوە لەگەڵ منن، عەبدوڵاش ئاگادارى دەكردەوەو دەیوت دەچیت بۆ لاى خەڵكێك كە باوكى تۆیان كوشت و براكەشتیان دەركردیت.[5]

نیازى شۆڕشەكەى حوسەین:

حوسەین كە ویستى بەرامبەر بە یەزید بوەستێتەوە چەند ئامانجێكی هەبوو وەك ئەوەى لە سەرچاوەكاندا هاتووە نەك وەك ئەوەى رەوت و رێبازێكی سیاسی یان ئایینی بۆی داناوە، چونكە مێژوو ئەوەیە كە روویداوە نەوەك ئەوەى ئێمە بمانەوێت چۆن روویدابێت:

یەكەم: حوسەین یەزیدی بە شیاوى ئەو پۆستە نەدەزانى.[6]

دووەم: بۆ نەهێشتنى ستەم و بەرگرتن بە هەر هەنگاوێكی گەشەسەندنى ستەم،[7] وەك حەسەن خۆیشی دەڵێت: هیوام وایە خواى گەورە پاداشتى حەسەنى برام بداتەوە بەهۆی نیازى حەزى دەستگرتنەوەى لە جەنگ و پاداشتى منیش بداتەوە بەهۆی نیازى حەزم بۆ جیهادى دژ بە ستەمكاران.[8]

سێیەم: نیازى وەرگرتنى دەسەلآت، چونكە ئەو پێی وابوو خۆی شیاوترە لە یەزید، بەڵگەش بۆ ئەم نیازەى حوسەین ئەمانەن:

أ: حەسەنى براى كە لە كۆتا ساتەكانى ژیانیدا ئامۆژگارى حوسەینی براى دەكات پێی دەڵێت كە هەوڵی دەسەلآت مەدە (براكەم باوكمان بەر رەحمەتى خوا بكەوێت كە پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) وەفاتى كرد خۆی بۆ ئەم بارە-دەسەلآت- دانابوو و هیواى وابوو بۆ ئەو بێت، ئەوەبوو خوا دوورى گرت لێی و دایە دەست ئەبووبەكر، كە ئەبووبەكر سەرەمەرگى هات هەمدى حەزى پێكرد، ئەوەبوو هەمدى دوورخرایەوە لێی بەر عومەر كەوت، كە عومەر سەرەمەرگى هات كردى بە شوورا لە نێوان شەش كەسدا كە باوكمان یەكێك بوو لەوان، ئەوەبوو بەر عوثمان كەوت، كە عوثمانیش كوژرا بەیعەتى پێدرا، دوایی ململانێی لەگەڵ كرا تا شمشێری بۆ هەڵكرد و لەسەری جەنگا، بارەكە بۆی لەبار نەبوو و هیچی لێ دەست نەكەوت، سوێند بەخوا وانابینم خواى گەورە پێغەمبەرایەتى و خیلافەتیش لە ناو ئێمەى ئالوبەیتدا كۆبكاتەوە، وادەبینم هەرزەكانى كووفە تۆیش كەم دەگرن و دەرت دەكەن).[9]

ب: ئیبن عومەر كە زانى حوسەین بە نیازە بچێت بۆ كووفە بە حوسەینی وت: خواى گەورە پێغەمبەرى خۆی لە نێوان دنیا و ئاخیرەتدا سەرپشك كرد، ئەویش ئاخیرەتى هەڵبژارد، ئێوەش بەشێكن لە پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم)، هەرگیز هیچكامتان دنیاتان بۆ نابێت، خواى گەورەش كە دنیای لێ دوور گرتون چاكتری بۆ داناون.[10]

چوارەم: تا وەڵامى ئەو بەڵێن شكاندنە بداتەوە كە موعاویە ئەنجامى دابوو لەوەى دواتر خیلافەت بگەڕێتەوە بۆ شوورا، بەڵام ئەو بەیعەتى وەرگرت بۆ یەزیدی كوڕی، ئەمەش تەنها بە بەڵگەى ئەو دەقە رێككەوتنەى كە ئیبن حەجەرى هەیتەمى باسی كردووە.[11]

ئامادەسازیەكانى حوسەین

حوسەین كە لە مەككە بوو بەردەوام نامەى خەڵكی كووفەى بۆ دەهات كە داوایان لێدەكرد بچێت بۆ لایان، ئیتر زیاد لە سەدو پەنجا نامەى بۆ نێردرا، دەیانوت وا چاوەڕێتین تكایە زۆر زوو وەرە، نێردراو دواى نێردراو دەهاتن بۆ لاى، دوایین نێردراوەكانیش هانیئی سوبەیعى و سەعیدی حەنەفی بوون،[12] بۆیە حوسەین كەوتە ئامادەسازى، بەو دوو كۆتا نێردراوەشدا نامەیەكى نارد بۆ خەڵكی كووفە و تیایدا نووسیبووی: وا هانیئو سەعید كە كۆتا نێردراوى ئێوە بوون هاتن بۆ لام و وا منیش برا و ئامۆزا و كەسی جێمتمانەى ناو بنەماڵەكەم دەنێرم بۆ لاتان و فەرمانم پێكردووە بارى ئێوەم بە نامەیەكدا بۆ بنێرێتەوە، ئەگەر بۆی نووسیم كە راى زۆربەو كەسانى دیار و پیاوماقووڵتان وەك ئەوەیە كە نێردراوەكانتان پێیان وتوم ئەوا پشت بە خوا دێم بۆ لاتان.[13]

ئامادەسازیەكانى حوسەین بۆ ئەو بوارە خۆیان لە سێ خاڵدا دەبینیەوە:

یەكەم: وەرگرتنى راى هاوەڵان و گەورە كەسانى دیارى حیجاز كە دواتر وەڵام و داواكارى ئەوان بەرامبەر بەم هەنگاوەى دەخەینەڕوو.

دووەم: ناردنى موسلیمی ئامۆزاى بۆ كووفە تا لەوێ بەیعەتى بۆ وەربگرێت و ئامادەسازى بۆ بكات.

سێیەم: كۆكردنەوەى ژن و مناڵ و خزمانى تا لەگەڵ خۆیدا بیانبات وەك ئەوەى نیازى گەڕانەوەى نەبێت و هەر لە عێراق دەسەلآتداری بكات و لەوێ بمێنێتەوە.

حوسەین سەرەتا موسلیمی كوڕی عەقیلی نارد و فەرمانى پێكرد لاى هانیئی كوڕی عوروە دابەزێت و هەواڵی خەڵكی كووفەى بۆ بنێرێت،[14] موسلیمیش كەوتەڕێ تا گەیشتە مەدینەو لەوێ دوو كەسی بۆ رێنیشاندەر لەگەڵ خۆی برد، لەرێدا لە تینواندا یەكێكیان مرد،[15] بۆیە موسلیم داواى لە حوسەین كرد بگەڕێتەوە، بەڵام حوسەین پێی وت بەردەوام بە لە رۆیشتنەكەت،[16] موسلیم بە دزیەوە چوویە كووفە و هەوادارانى حوسەین دەهاتن بۆ لاى و بەیعەتیان پێدەدا، موسلیم كە بینی خەڵكی بە لێشاو دێن بۆ بەیعەت، نامەى نووسی بۆ حوسەین و وتى تا ئێستا هەژدەهەزار كەس بەیعەتیان پێداوم، بۆیە زوو وەرە و هیچ رێگرێكیش نیە لە رێی كووفەدا.[17]

ئەوكات والى كووفە نوعمانى كوڕی بەشیر بوو، یەزید ترسی هەبوو نوعمان هەڵوێستى نەبێت بەرامبەر بە حوسەین، بۆیە نوعمانى كوڕ بەشیری لابرد و عوبەیدوڵاى والى بەصرەى كرد بە بەر پرسی كووفەیش و داواى لێكرد خێرا خۆی بگەیەنێتە كووفە، ئەوەبوو عوبەیدوڵاش خێرا خۆی گەیاندە كووفە، كە گەیشتە ئەوێ خەڵكی لێی كۆبوونەوەو وایاندەزانى ئەوە حوسەینە و هاواریان دەكرد ئەی كچەزاى پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) سوپاس بۆ خوا كە خوا تۆی نیشان داین، ئینجا قاچ و دەستیان ماچ دەكرد، ئیتر عوبەیدوڵا هەستى كرد بە مەترسی بارەكە، بۆیە چوویە مزگەوت و دوو ركات نوێژی كرد و دواتر چوویە سەر مینبەر و رووپۆشەكەى سەر سەری لابرد.[18]

دواتر چوو بۆ كۆشك و مەولایەكى خۆی بانگ كرد و سێ هەزار درهەمى پێدا و وتى بڕۆ بزانە كێ بەیعەت لە خەڵكی كووفە وەردەگرێت، بڵێ من رێبوارم و ئەم پارەیەم هێناوە تا هاوكارى بكەم، ئەویش چوو و لە رێی كەسێكەوە خۆی گەیاند بە موسلیم و پارەكەى پێدا و بەیعەتى پێدا و دواتر گەڕایەوە بۆ لاى عوبەیدوڵا و هەواڵەكەى بۆ باسكرد.[19]