شەهیدكردنى حوسەین

لە كەربەلائی خاكى جەنگەكەدا ژمارەى ئەوانەى لەگەڵ حوسەین بوون نزیكەى چل و پێنج ئەسپ سوار و سەد كەسی پیادە بوون.[1]

حوسەین لەوێ دوا وتەكانى خۆی بۆ هاوەڵانى پێشكەش كردو وتى گوێم لێ بگرن و پەلەم لێ مەكەن تا ئامۆژگاریتان بكەم و پۆزشتان بۆ بهێنمەوە بەهۆی ئەم هاتنەمەوە، ئینجا كە قسەكانى تەواو بوو خوشكەكانى دەستیان كرد بە گریان، حوسەین عەبباسی براى و عەلى كوڕی نارد تا بێدەنگیان بكات.[2]

یەكەم كەس كە دەستى كرد بە جەنگەكە مەولایەكى عوبەیدوڵاى كوڕی زیاد بوو، عەبدوڵاى كوڕی تەمیمی كەلبی چوو بۆى و كوشتى،[3] بەڵام رایەكى تر دەڵێت عومەر یەكەم كەس بوو تیرێكی وەشاند و وتى شایەت بن من یەكەم كەس بووم تیرەكەم وەشاند.[4]

حوسەین دانیشتبوو و تیر بەملاوبەولایدا دەهاوێژرا، یەكێ: لە تیرەكان بە كوڕێكی سێ ساڵەى كەوت، ئەوكات ئیتر حوسەین جلى جەنگى پۆشی و دەستى كرد بە جەنگ كردن هەتا هەموویان كوژران، عەلى كوڕیشی بەشدارى جەنگەكە بوو، حوسەین تینووی بوو، كەسێك ئاوى بۆ هێنا و دایە دەستى، لەولاوە حوصەینی كوڕی تەمیم تیرێكی وەشاند و تیرەكە داى لە ناو دەمى حوسەین و خوێن لە دەمیەوە دەچۆڕایە ناو دەستى، حوسەین سوپاسی خواى دەكرد و روویكردە ئاوى فورات تا خۆی بگەیەنێتە ئەوێ، سەربازان رێیان لێگرت بچێت بەرەو ئاوەكە، كەسێكی تر تیرێكی بۆ وەشاندو پێكاى، دواجار گەمارۆ درا هەرچەندە ئەو هەر بەردەوام بوو لە جەنگ كردن و دوورى دەخستنەوە، دواجار شیمر هاوارى كرد دایكتان رۆڵە رۆتان بۆ بكات چاوەڕێی چین بیكوژن، ئەوەبوو زورعەى تەمیمی چووە پێشەوەو شمشێرێكی دا لە باڵی، حوسەینیش شمشێرێكی دا لەسەر شانى، ئینجا سینانى نەخەعی هاتە پێشەوەو دوو شمشێری لێداو خستى، دواتر دابەزى تا سەریشی لێبكاتەوە، بەڵام خەولى ئەصبەحى هات و سەرى حوسەینی لێكردەوەو بردی بۆ عوبەیدوڵاى كوڕی زیاد، هیواى وابوو خەلآتى بكات، بەڵام عوبەیدوڵا هیچی پێنەدا، جەستەى حوسەین هەمووی شوێن پێكان بوو نزیكەى سی و سێ جار پێكرابوو.[5]

سەبارەت بە كاتى شەهید بوونى لە رۆژی عاشوورای ساڵی شەست و یەكی كۆچیدا بوو،[6] دەوترێت ئەو رۆژە شەممە بووە، رایەكى تر دەڵێت بەڵكو رۆژی دووشەممە بوو.[7]

لەگەڵ حوسەیندا ئەم كەسە نزیكانەشی لەگەڵیدا شەهید بوون:

جەعفەر و حوسەین و عەبباس و موحەممەد و عوثمان و ئەبووبەكر كە براى حوسەین بوون، عەلى ئەكبەر و عەبدوڵاى كوڕانى حوسەین،[8] ئەبووبەكری كوڕی حوسەین،[9] عەبدوڵا و قاسم و ئەبووبەكرى كوڕانى حەسەنى براى.[10]

پاش شەهیدبوونى حوسەین

شینی درۆزنانەى عێراقیەكان خۆی دەنواند، یەكێك لە سەربازانى عێراقی جلوبەرگەكەى فاتیمەى كچی حوسەینی دەبرد و دەشگریا، فاتیمە پێی وت بۆچی دەگریت؟ سەربازەكە وتى چۆن دەبێت كەلوپەلى نەوەى پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) بە تالآن بەرم و نەگریم؟ فاتیمە وتى دەى مەیبەو دایبنێ، سەربازەكە وتى ئاخۆ دەترسم كەسێكی تر بیبات.[11]

عومەرى كوڕی سەعد زۆر پەشیمان بوو لەو كارەى كردى و سەركۆنەى خۆی دەكرد كە بۆچی بە گوێی ئیبن زیادى كردووە.[12]ئینجا عومەر سەری حوسەینی نارد بۆ لاى ئیبن زیاد و ئەویش بە دارێكی دەستى لێوەكانى سەرى حوسەینی دەجوولآند، كە زەیدى كوڕی ئەرقەم ئەوەى دی وتى ئەو دارەت لابەرە سوێند بەو خوایەى جگە لەو خوایەكى تر نیە لێوەكانى پێغەمبەرى خوام (صلى الله عليه وسلم) بینی لەسەر ئەو لێوانە بوون و ماچی دەكردن، ئینجا دەستى كرد بە گریان.[13]

ئینجا هەواڵ برا بۆ یەزید كە حوسەین كوژراوە، فرمێسكەكانى یەزید لە چاوانى دابارین و وتى من رازى بووم بێ كوشتنى حوسەین تەواو بێت و ئێوە گوێڕایەڵم بن.[14]

ئەوانەى لەناو كەسەكانى حوسەیندا مابوونەوەو نەكوژرابوون بریتی بوون لە عەلى ئەصغەرى كوڕی و حەسەنى برازاى و عەمرى براى و قاسمی كوڕی عەبدوڵاى كوڕی جەعفەر و موحەممەدى كوڕی عەقیل و زەینەب و فاتیمەى كچانى عەلى و فاتیمەو سەكینەى كچانى حوسەین و روبابی كەلبی ژنى و ئومموموحەممەدى برازاى و دوو كۆیلەیان.[15]

سەبارەت بە رووداوەكانى پاش شەهیدبوونى یەزید گێڕانەوەى زۆر هەن كە بەشێكی زۆریان هی ئەبوو موخنەفن كە كەسێكی را وەرگیراو و جێمتمانەى لاى زانایانى فەرموودە نیە، هەروەها گێڕانەوەكانیشی پێچەوانەى یەكن، هەندێ گێڕانەوەى تریش هەر هاتون، ئێمە چەند نمونەیەكى كەم دەخەینە بەرچاو و دواتر راى روون لەو بارەوە دەخەینەڕوو:

هاوكات سەری حوسەینیش نێردرا بۆ یەزید،[16] ئەویش بە دارێكی دەستى سەری دەجوولآند و دارەكەى دەدا لە دەمى حوسەین، ئەبوو بورزە لەوێ بوو وتى ئەو دارەت لابەرە، من پێغەمبەرى خوام (صلى الله عليه وسلم) بینی دەمى لە سەر دەمى حوسەین دانابوو،[17] بەڵام ئیبن كەثير دەڵێت را و بەڵگەى دروست ئەوەیە كە سەری حوسەین نەنێردرا بۆ شام.[18]

راستی ئەمەش لەوەدا دەردەكەوێت كە ئیبن تەیمیە باسى دەكات و دەڵێت ئەو رووداوە بۆ یەزید راستی نیە چونكە ئەو كاتە ئەبوو بورزە لە عێراق بووە نەك لە شام.[19]

ئیبن تەیمیە دەڵێت ئەوەى سەری براوە بۆ لاى ئیبن زیاد دروستە، بەڵام ئەوەى سەری برابێت بۆ لاى یەزید ئەوە درۆی تیایە و سەنەدى دروستى لەسەر نیە، بەڵكو هەموویان سەنەدیان مونقەتیعە.[20]

فاتیمە دەڵێت كە چووین بۆ لاى یەزید لە بەردەم خۆی داینیشاندین و نەرمى و سۆزى بەرامبەر نواندین و فەرمانى كرد شتمان بۆ هێنرا، دواتر یەزید وتى ئەی نوعمانى كوڕی بەشیر چییان پێویستە بۆیان دابین بكەو كەسێكی پاك و دڵنیاو خواناس بنێرە لەگەڵیان و دەستەیەكی سوارەش بنێرە لەگەڵیان تا بیانبەنەوە بۆ مەدینە، لەو ماوەى پێش چوونیان یەزید هەركات نانى بخواردایە بەیانى و ئێوارە عەلى كوڕی حوسەینی بانگ دەكرد بۆ لاى خۆی تا لەگەڵیدا نان بخوات، دواتر كە ویستیان بچن یەزید عەلى بانگ كرد و وتى نەفرەت لە كوڕی مەرجانە سوێند بەخوا ئەگەر من لاى حوسەین بومایە چی داوا بكردایە قبووڵم دەكرد و رێگریم دەكرد لە لەناوچوونى با تەنانەت پێویستی بكردایە لەو پێناوەدا منداڵەكانیشم لەناوبچن، بەڵام ئەوە قەزاى خوا بوو و روویدا.[21]

ئەوانە بران بۆ لاى یەزید، سەكینە پێی وت ئەی یەزید دەتەوێت كچەزاكانى پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) بە كەنیزەك بگیرێن؟ ئەویش وتى برازا بەخوا من زۆر زیاتر لە تۆ بەم بارە دڵگرانم، سوێند بەخوا ئەگەر نەكوشتنى حوسەین بەند بوایە بە لەدەستدانى هەندێ لە تەمەنم پێم خۆش بوو ئەو تەمەنەم لەدەست بدەم لە بری كوژرانى حوسەین.[22]

ئینجا سەیری عەلى ئەصغەرى كرد و وتى باوكت دژایەتى دەسەلآتى كردم، كابرایەك لەولاوە هەستاو وتى كچەكانیان حەلآڵن بۆمان، عەلى وتى درۆ دەكەیت مەگەر ئەوەى بێباوەڕ بیت ئینجا، یەزید فەرمانى كرد ژنەكان بران بۆ ناو ژن و مناڵەكانى خۆی، ئینجا سێ رۆژ پرسە گێردرا بۆ حوسەین.[23]

دواتر یەزید فەرمانى كرد بارگەو كەلوپەل پێچرایەوە بۆیان و بەرەو مەدینە بەڕێكران،[24] هەروەها سەری حوسەینی نارد بۆ والى مەدینەو لە پاڵ فاتیمەى دایكى و حەسەنى برایدا سەری ئەسپەردە كرا.[25]

رایەكى تر دەڵێت بەڵكو سەری حوسەین لە دیمەشق ئەسپەردە كراوە.[26]

ئەوەى من لە گێڕانەوەكانى پەیوەست بە هەڵوێستى یەزید و ناردنى سەری حوسەینەوە دەیبینم لەم چەند خاڵەدا دەیخەمەڕوو:

یەكەم: یەزید تەنها زمانى بەكاردەهێنا بۆ دڵنەوایی كەسوكارى حوسەین، ئیتر ئایا بۆ رازیكردنیان بووبێت تا هەستی خەڵك زیاتر نەورووژێت، یان پەشیمان بووبێت و بەو جۆرە دەریبڕیبێت، یان بە بینینی دیمەنى جەرگبڕانەى ئەو دەستە ژن و مندالآنە هەستی جوولآبێت و راى گۆڕابێت، بەڵام ئەوە تەنها سوودى بریتی بوو لە نەرشتنى خوێنی ئەو ژن و مندالآنەو زیاترنەكردنى خوێن رێژی، ئەگەرنا هیچ هەڵوێستێكی جددى نەنواند بۆ راستی پەشیمانى و حەزنەكردنى بەو كارەى، چونكە نە سزاى بكوژنى دا، نە پەندى لەو رووداوە وەرگرت و ئەوەبوو دواى ئەوەش كوشتارى تری هاوەڵانى كرد، نە قەرەبووى بەرچاوى بنەماڵەی حوسەینی كرد.

دووەم: هەرچەندە یەزید ستەمكار بووەو خراپەی زۆر بووە، بەڵام ئەوەى دەوترێت سەری حوسەینی بۆ براوەو بە دارێك یارى پێكردووە ئەمە راست نیە، چونكە هەم ئەو پێویستى نەبووە بەو سەرە، ئەگەریش نێردرابێت، یەزید ژمارەیەكی بەرچاوى هاوەڵانى لە دەوروبەر بوو، دەیزانى حوسەین چەندە خۆشەویستە لاى خەڵك، ئەگەر تەنها بۆ راگرتنى هەستی دەوروبەرو كۆمەڵگەكەش بووبێت خۆی دوورگرتووە لە سووكایەتى كردن بە سەری بڕاوى رەیحانەكەى پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم)، نەك لەبەر چاكى خۆی، بەڵكو لەبەرئەوەى ئەو هەڵوێستە بۆ ئەو تەنها هەست ورووژاندنى خەڵكی لێدەكەوتەوە، خواش زاناترە كە دەشگونجێت شتی وا روویدابێت، بەڵام ناروونیەك لە گێڕانەوەكاندا هەن.

تاوانبارانى خوێنی حوسەین كێ بوون؟

گرنگترین ئەو كەسانەى تاوانبار بوون لە شەهیدبوونى حوسەیندا بریتی بوون لە:

یەكەم: شیمر

دووەم: عوبەیدوڵاى كوڕی زیاد كە باوكى عەرەب و دایكیشی فارس بوو ناوى مەرجانە بوو و لە كچانى گەورە بەرپرسانى پێشووى فارسەكان بوو.[27]

سێیەم: عەمرى كوڕی سەعد كە سەرەتا نیازى شەڕكردنى نەبوو، بەڵام ترساندن و خەلآتبەخشی ئیبن زیاد كردیە بەشدارى كارى جەنگەكە.

   چوارەم: هەموو سەربازانى بەشداربووى ناو ئەو جەنگە بەتایبەت بكوژە رەسمیەكانى كە بریتی بوون لە حوصەینی كوڕی تەمیم، زورعەى تەمیمی، سینانى نەخەعى، خەولى ئەصبەحى.

پێنجەم: یەزیدى كوڕی موعاویە (خوا لێی رازى نەبێت) كە بێدەنگیەكى گەورەی نواند لە ئاست هاتنى حوسەیندا و دەبوو خۆی بڕۆیشتایە چونكە ئەوە رەیحانەى پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) بوو، هەروەها دوای شەهیدبوونیشی هیچ سزایەكى بكوژانى نەدا.

شەشەم: ئەو هەموو ناپاكانەى ناو كووفە كە نزیكەى هەژدە هەزار كەس دەبوون و بەیعەتیان دابوو بە حوسەین و دواتر پشتیان تێكرد.

چەند رایەك سەبارەت بە شەهید بوونى حوسەین:

ئیبراهیمی نەخەعى دەڵێت ئەگەر من لەناو ئەو سوپایەدا بوومایە كە حوسەینی كوشت و دواتریش بچوومایەتە بەهەشتەوە لەوێ شەرمم دەكرد سەیری ناوچاوانى پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) بكەم.[28]

ئیبن تەیمیە دەڵێت وەك چۆن كوژرانى عوثمان بوویە هۆیەكى گەورەى كەوتنەوەى ئاشووب، هەرواش كوژرانى حوسەین ئاشووبی نێوان خەڵكی لێكەوتەوە.[29]

هەروەها ئیبن تەیمیە سەبارەت بە یەزید دەڵێت ئەو نە فەرمانى كرد بە كوژرانى حوسەین و نە بە كوژرانیشی خۆشحاڵی دەربڕی، هەروەها ئەوەى هاتووە بە دارێك گەمەى بە لێوەكانى كردبێت راست نیە،هەروەها سەری حوسەینیش نەبرا بۆ شام.[30]

پرسیار كرا لە ئەحمەدى كوڕی حەنبەل ئایا یەزیدت خۆش ئەوێت؟ ئەویش وتى جا كەس هەیە بڕواى بە خوا و رۆژی دوایی هەبێت و یەزیدی خۆش بوێت؟ وترا ئەى ئیتر بۆچی نەفرینی لێ ناكەیت؟ ئەویش وتى –بە كوڕەكەى- مەگەر تا ئێستا دیوتە باوكت نەفرین لە كەس بكات؟[31]

ذەهەبی دەڵێت یەزید یەكێكە لەوانەى كە نە قسەی پێ دەڵێین و نە خۆشمان دەوێت.[32]

ئیبن كەثير دەڵێت: پێویستە هەموو موسڵمانێك دڵگران بێت بە كوژرانى حوسەین رەزاى خواى لێ بێت چونكە لە گەورانى موسڵمانان و زانایانى ناو هاوەڵان و كچەزانى پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) بووە، خواناس و سەخاوەت بووە، بەڵام ئەو خەفەت و خۆئازاردانەى شیعە بۆی دەكەن باش نیە كە لەوانەیە زۆربەى تەنها خۆنواندن و رووپامایی بێت.[33]

ئەهلى سوننە لەبەر بوونى تاوان كەسێك كافر ناكەن، واتە یەزید بە كافر نازانن لەبەر ئەوەى كوفری روونى لێ نەبینراوە، لەسەر تاوانەكانیشی كە كردوویەتى رقیان لێیەتى.[34]

سەبارەت بەوانەش كە حوسەینیان كوشت ئیبن تەیمیە دەڵێت: لە خراپترین دروستكراوانى خوا بوون.[35]