رافیعى كوڕی جەعدەبە(رضي الله عنه)
ناوى رافیعى كوڕی جەعدەبەیە، لە پشتیوانانە، یەكێك بوو لە بەشداربوانى غەزاى بەدر.[1]
رافیعى كوڕی حارث(رضي الله عنه)
ناوى رافیعى كوڕی حارثى كوڕی سەوادە، لە پشتیوانانە،[2]رافیع لە غەزاى بەدرو ئوحود و خەندەقیشدا بەشدارى كرد،[3] دواتریش لە هەموو غەزاكانى تردا لەگەڵ پێغەمبەرى خوادا (صلى الله عليه وسلم) بەشدار بوو،[4] لە سەردەمى خیلافەتى عوثمانى كوڕی عەففاندا وەفاتى كرد.[5]
رافیعى كوڕی زەید(رضي الله عنه)
ناوى رافیعى كوڕی زەیدە، لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى بەدر.[6]
رافیعى كوڕی سەهل(رضي الله عنه)
ناوى رافیعى كوڕی سەهلى كوڕی رافیعە، لە پشتیوانانە، سەبارەت بە بەشداربوونى لە غەزاى بەدردا راجیایی هەیە، بەڵام سەبارەت بە بەشداریكردنى لە ئوحوددا یەكدەنگى هەیە كە بەشدار بووە، دواتریش لە هەموو غەزاكانى تردا بەشدار بوو، لە جەنگى یەمامەدا بەشدارى كرد و تیایدا شەهید بوو.[7]
رافیعى كوڕی سەهلى ئەوسی (رضي الله عنه)
ناوى رافیعى كوڕی سەهلى كوڕی زەیدە، لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان، برایەكى هەبوو بە ناوى عەبدوڵا، رافیع یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى ئوحود، خۆی و عەبدوڵاى براى تیایدا بەشدار بوون و بریندار بوون، هەروەها پێكەوە لە غەزاى خەندەقیشدا بەشداریان كرد و تیایدا عەبدوڵا شەهید بوو، بەڵام مەرگى رافیع نەزانراوە.[8]
رافیعى كوڕی سینان (رضي الله عنه)
ناوى رافیعى كوڕی سینانە، لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان، كونیەكەى ئەبولحەكەمە، كوڕێكی هەبوو بە ناوى جەعفەر كە فەرموودەى لە باوكیەوە گێڕاوەتەوە.[9]
رافیع دەڵێت: من موسڵمان بووم كەچی ژنەكەم ئامادە نەبوو موسڵمان بێت، ژنەكەم هاتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و وتى منداڵەكەم تازە لە شیر بڕاوەتەوە، رافیعیش وتى ئەوە كچی منە نەك هی ئەو، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بە رافیعى فەرموو (لەو كەنارەوە دانیشە)، بە ژنەكەشی فەرموو لەو كەنارەوە دانیشە، ئینجا منداڵەكەى لە نێوان هەردووكیاندا دانیشاند، پاشان فەرمووى هەردووكتان منداڵەكە بانگ بكەن، ئەوەبوو منداڵەكە بەرەو لاى دایكی چوو، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى: (خوایە ئەو كچە منداڵە رێنموونى بكەى)، خێرا منداڵەكە رووى بەرەو لاى باوكى وەرگێڕا و بەرەو لاى چوو.[10]
ئەم فەرموودەیە مشتومڕێكی فیقهى زۆری هێناوەتە ئاراوە كە ئایا منداڵ لە كاتى جیابوونەوەى دایك و باوكدا مافی خۆیەتى كەسێك هەڵبژێرێت یان نا، لەو بارەیەوە دەستەیەك رایان وایە تا خواروو حەوت ساڵ لاى دایك بێت، لە حەوت ساڵ بەرەو سەر باوك پێی شیاوترە یان دەكرێت بە تیروپشك بۆیان، یان منداڵەكە بە دڵی خۆی لایەكیان هەڵبژێرێت، بەڵام لەوەدا هاودەنگن كە منداڵێ گەیشتبێتە تەمەنى جیاكردنەوەى چاك و خراپ، ئیتر دەبێت خۆی لایەكیان هەڵبژێرێت.[11]
رافیعى كوڕی عەمر (رضي الله عنه)
ناوى رافیعى كوڕی عەمرى كینانیە و بە غیفارى ناسراوە، كونیەكەى ئەبووجوبەیرە، دواتر لە بەصرە نیشتەجێ بوو.[12]
رافیع دەڵێت: لە پێغەمبەرى خوام (صلى الله عليه وسلم) بیست دەیفەرموو:(سيكون بعدي من أمتي قوم يقرءون القرآن لا يجاوز حلاقيمهم يخرجون من الدين كما يخرج السهم من الرمية، ثم لا يعودون فيه، هم شر الخلق و الخليقة)،[13] (دواى خۆم لە ئوممەتەكەمدا خەڵكانێ دەردەكەون كە قورئان دەخوێنن بەڵام لە قوڕگیان زیاتر تێپەڕ ناكات، ئەوانە وێنەى دەرچوونى تیر لە كەوان لە ئیسلام دەردەچن و ئیتر ناگەڕێنەوە ناو ئیسلام، ئەوانە خراپترین دروستكراو و بەدیهێنراون).
ئەمەش مەبەست پێی خەواریجەكانن كە لە نموونەى پەرسشتدا هەنگاوى كەموێنە دەنێن، بەڵام تەنها بە رووكەشەو لە بنەرەتدا لە رێڕەوى دروستى ئیسلام لایانداوە.
رافیعى كوڕی عومەیر (رضي الله عنه)
ناوى رافیعى كوڕی عومەیرە، دواتر لە شام نیشتەجێ بوو، فەرموودەیەكى لە پێغەمبەرى خواوە(صلى الله عليه وسلم) گێڕاوەتەوە.[14]
رافیعى كوڕی عونجودە(رضي الله عنه)
ناوى رافیعی كوڕی عونجودەیە، لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى بەدر.[15]
رافیعى كوڕی مالیكى زورقى (رضي الله عنه)
ناوى رافیعى كوڕی مالیكى كوڕی عەجلانە، لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان لە زورقیەكان، یەكێكە لە بەشداربوانى بەیعەتى عەقەبەو یەكێكە لە نەقیبەكان، دەوترێت یەكەم كەسی ناو خەزرەجیەكان بووە كە موسڵمان بووە.[16]
رافیع كوڕێكی هەبوو بە ناوى خەللاد، كوڕێكی تری ناوى مالیك بوو، كوڕێكی تریشی ناوى ریفاعە بوو، هەریەك لە خەللاد و ریفاعە لە غەزاى بەدردا بەشدار بوون.[17]
وەستانێك:
ئایا رافیعى كوڕی مالیك یەكەم موسڵمان بووى خەزرەجیەكان بوو یان ئەسعەدى كوڕی زورارە؟
لە وەڵامدا دەڵێین: لە سەرچاوەكاندا هاتووە ئەسعەدى كوڕی زورارە یەكەم كەسی پشتیوانان بوو كە موسڵمان بوو،[18] ئەو و ذەكوان پێكەوە موسڵمان بوون.[19]
سەبارەت بە موسڵمان بوونى ئەسعەد ئەوەبوو كاتێ لەگەڵ ذەكوانى هاوڕێیدا دەچوون بۆ مەككە بۆ لاى عوتبەى كوڕی رەبیعە، لەوێ هەواڵی پێغەمبەریان (صلى الله عليه وسلم) بیست و چوون بۆ لاى، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) بانگى كردن بۆ ئیسلام و قورئانى بۆ خوێندنەوە، ئەوانیش موسڵمان بوون،[20] ئیتر نەچوون بۆ لاى عوتبە.[21]
بەڵام لە هەمان ئەو یەكتر بینینەى كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئەسعەد و ذەكەوانى بینی رافیعیش هاودەم بە پێنج كەسی تر بەشدار بوو،[22] بۆیە دەكرێت موسڵمانبوونى ئەوانە پێكەوە بووبێت.
لەو یەكتر بینینەدا پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) چی قورئانى بۆ دابەزیبوو هەمووى فێری رافیع كرد، ئەویش هاتەوە مەدینەو هۆزەكەى خۆی كۆكردەوەو بۆی دەخوێندنەوە.[23]
رافیعى كوڕی مالیك لە غەزاى بەدردا بەشدار نەبوو، هاوكات ریفاعەى كوڕی لە عەقەبە بەشدار نەبوو بەڵام لە بەدردا بەشداربوو، ئیتر ریفاعە دەیوت لەبری بەشدار نەبوونم لە عەقەبە بە بەشداربوونم لە بەدر قەرەبووم كردەوە.[24]
بەپێی چەند گێڕانەوەیەك كە هاتووە رافیع لە غەزاى بەدردا بەشدار بووە،[25] هەروەك لە موستەدرەكى حاكمدا هاتووە رافیع دەڵێت: رۆژی بەدر بەدواى پێغەمبەرى خوادا (صلى الله عليه وسلم) دەگەڕاین و هاوارمان لە یەكتر دەكرد ئەرێ پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) لاى ئێوە نیە؟ هەموا وەستان تا پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هاودم بە عەلى هات، هەموان وتیان ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) زۆر بۆت گەڕاین، ئەویش فەرمووى ئەبوحەسەن ژانەسكێكی هەبوو، لەبەر ئەو دواكەوتم.[26]
بەڵام ئەم گێڕانەوەیە دروست نیە، چونكە لە جەنگى بەدردا هێشتا حەسەنى كوڕی عەلى لەدایك نەبووبوو تا عەلى بە ئەبولحەسەن ناو ببرێت، چونكە حەسەنى كوڕی عەلى لە ساڵی سێیەمى كۆچی و لە ناوەڕاستى مانگى رەمەزاندا لەدایك بوو، رایەكیش دەڵێت: ساڵێك پاش ئوحود لەدایك بوو، رایەك دەڵێت: بەڵكو دوو ساڵ پاش ئوحود لەدایك بووە. [27]
ریفاعە دەڵێت: لە رافیعى باوكمم بیست دەیگێڕایەوە جبریل (علیە السلام) هات بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و پێی فەرموو (بەشداربوانى بەدر لەنێوتاندا چۆن سەیر ئەكەن؟)، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى: (لە بە فەزلترینی موسڵمانانن) یان شتێكی لەو چەشنە، جبریلیش فەرمووى: : (بۆ فریشتە بەشداربووەكانى بەدریش هەر وایە).[28]
رافیع لە غەزاى ئوحوددا بەشدارى كرد و تیایدا شەهید بوو.[29]
رافیعى كوڕی مەكيث(رضي الله عنه)
ناوى رافیعى كوڕی مەكيثى جوهەنیە، برایەكى هەبو وبە ناوى جوندوب[30] كە ئەویش هاوەڵی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بوو و لە پێشتردا لە پیتی جیمدا باسمان كردووە.
رافیع كوڕێكی هەبوو بە ناوى حارث كە ئەویش هاوەڵی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بوو.[31]
رافیع یەكێكە لە بەشداربوانى بەیعەتى ريضوان، دواتریش لە فەتحى مەككەدا بەشدارى كرد و ئالآیەكى جوهەنیەكانى بەدەستەوە بوو، دواتریش پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) بۆ كۆكردنەوەى زەكاتى جوهەنیەكان ئەوى راسپارد.[32]
رافیع دەڵێت: پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەیفەرموو:(البر زيادة في العمر و الصدقة تمنع ميتة السوء)،[33] (چاكەكارى تەمەن درێژ دەكات و خێركردن و بەخشینیش بەندە دەپارێزێت لە مەرگى خراپ).
رافیعى كوڕی موعەللا (رضي الله عنه)
ناوى رافیعى كوڕی موعەللایە، لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى بەدر و تیایدا بە دەستى عیكریمەى كوڕی ئەبووجەهل شەهید كرا.[34] رافیع برایەكیشی هەبوو بە ناوى هیلال كە ئەویش لە غەزاى بەدردا بەشدار بوو.[35]
رافیعى كوڕی نوعمان (رضي الله عنه)
ناوى رافیعى كوڕی نوعمانى عەدویە، لە غەزاى ئوحوددا بەشدارى كرد.[36]
رافیعى مەولا (رضي الله عنه)
ناوى رافیعەو مەولاى عائیشەی دایكی باوەڕدارانە، رافیع دەڵێت: كاتێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە ماڵی عائیشە بوایە من خزمەتى عائیشەم دەكرد و ئەوكاتیش هێشتا مێرمنداڵێك بووم.[37]
رافیعى مەولاى غەزیە(رضي الله عنه)
ناوى رافیعەو مەولاى غەزیەیە، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى ئوحود و تیایدا شەهید بوو.[38]
رافیعى موزەنی (رضي الله عنه)
ناوى رافیعى كوڕی عەمرى كوڕی هیلالى موزەنیە، هەم خۆی و هەم باوكى و هەم عائيذی برایشی هاوەڵی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بوون، یەكێك بوو لە بەشداربوانى حەجى ماڵئاوایی، تا سەردەمى موعاویەى كوڕی ئەبووسوفیان ژیا.[39]
رافیع دەڵێت: لە حەجى ماڵئاواییدا لەگەڵ باوكم بووم، پێغەمبەرى خوایش (صلى الله عليه وسلم) لەسەر ولآخەكەى وتارى دەدا بۆ خەڵك .. منیش دەستم لە دەستى باوكم بەردا و بەناو خەڵكەكەدا چووم تا خۆم گەیاندە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و دەستم دا لە قاچی و دەستم هێنا بە قاچیدا، دەستم خستە نێوان قاچی و نەعلەكەى، وادەزانم ئێستایە كە هێشتا هەست بە ساردى قاچی دەكەم لەسەر دەستم.[40]
بەم دەربڕینەیدا دەردەكەوێت كە رافیع لەو كاتەدا تەمەنى گەورە نەبووە، چونكە لە ئاستێكدا بووە كە باوكى دەستى گرتووە، لەوانەیە مێردمنداڵێك بووبێت.
رافیع هاودەم بە براكەى لە بەصرە نیشتەجێ بوو و هەر لەوێ مایەوە.[41]
رافیعى تەمیمی (رضي الله عنه)
ناوى رافیعى كوڕی عومەیری تەمیمیە، ئەم هاوەڵە زۆر شارەزا بووە بە ناوچەكان و رێی نیشانى خەڵك دەدا و لەناو عەرەبدا ناسراو بوو، ئەم هاوەڵە گوێبیستى دوو جنۆكە بوو كە باسی پێغەمبەرى خوایان (صلى الله عليه وسلم) دەكرد و دواتر چوویە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، پێش ئەوەى ئەم بەسەرهاتەكە باس بكات پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بەسەرهاتەكەى بۆ گێڕایەوە، رافیعیش موسڵمان بوو.[42]
[1] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 435.
[2] - أسد الغابة، ج2، ص 223.
[3] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 435.
[4] - أسد الغابة، ج2، ص 223.
[5] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 491.
[6] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 438.
[7] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج2، ص 481.
[8] - أسد الغابة، ج2، ص 228.
[9] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 438.
[10] - سنن أبي داود، الرقم 1929، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 6195، سنن الدارقطني، الرقم 3522، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 23119، مسند الرويانى، الرقم 1495، المستدرك على الصحيحين، الرقم 2759، صححه الذهبي في التلخيص، كما صححه الألباني في صحيح أبي داود، الرقم 1941.
[11] - تحفة الأحوذي لمحمد عبدالرحمن المباركفوري، دار الكتب العلمية، بيروت، ج4، ص 492.
[12] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 441.
[13] - صحيح مسلم، الرقم 1840، صحيح ابن حبان، الرقم 6846، سنن ابن ماجة، الرقم 168، سنن الدارمي، الرقم 2393، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 19846، المعجم الكبير للطبراني، الرقم 4331.
[14] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 443.
[15] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 443.
[16] - أسد الغابة، ج2، ص 233.
[17] - تاريخ الإسلام للذهبي، ج3، ص 660.
[18] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص608.
[19] - سير أعلام النبلاء للذهبي، ج1، ص302.
[20] - سير أعلام النبلاء للذهبي، ج1، ص302.
[21] - أسد الغابة، ج1، ص111.
[22] - البداية والنهاية لابن كثير، ج3، ص 149.
[23] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 444.
[24] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 444.
[25] - أسد الغابة، ج2، ص 233.
[26] - المستدرك على الصحيحين، الرقم 4978، سكت عنه الذهبي في التلخيص.
[27] - أسد الغابة، ج2، ص 16.
[28] - المعجم الكبير للطبراني، الرقم 4325.
[29] - أسد الغابة، ج2، ص 233.
[30] - أسد الغابة، ج2، ص 237.
[31] - أسد الغابة، ج1، ص 478.
[32] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 445.
[33] - مسند أحمد بن حنبل، الرقم 15761، المعجم الكبير للطبراني، الرقم 4321، ضعفه شعيب الأرناؤوط.
[34] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 445.
[35] - أسد الغابة، ج2، ص 236.
[36] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 446.
[37] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 448.
[38] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 448.
[39] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 442.
[40] - السنن الكبرى للنسائي، الرقم 3966، مسند الروياني، الرقم 931، معرفة الصحابة لأبي نعيم الأصبهاني، الرقم 2372، سنن أبي داود، الرقم 1684 إنه رأى النبي (h) بمنى يخطب على بغلة، صححه الألباني في صحيح و ضعيف سن ابي داود، الرقم 1956.
[41] - أسد الغابة، ج2، ص 230.
[42] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، 442.