ناوى زوبەیری كوڕی عەووامى كوڕی خوەیلیدى قوڕەیشی ئەسەدیە، كونیەكەى ئەبووعەبدوڵایەو بە حەوارى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ناسراوە، پوورزاى پێغەمبەرى خوایە(صلى الله عليه وسلم)، چونكە دایكی ناوى صەفییەى كچی عەبدولموطهلیبە كە خوشكی عەبدوڵاى باوكى پێغەمبەرى خوایە(صلى الله عليه وسلم).[1]
زوبەیر برایەكى هەبوو بە ناوى سائیب كە هاوەڵی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بوو و لە غەزاى ئوحودو خەندەق و هەموو غەزاكانى دواتریشدا بەشدارى كرد و لە جەنگى یەمامەدا شەهید بوو.[2]
زوبەیر یەكێكە لەو هاوەڵانەى شایەتى بەهەشتی بۆ دراوە.[3]
منداڵی زوبەیر
زوبەیر منداڵ بوو كە باوكى كۆچی دوایی كرد، ئیتر نەوفەلى مامى سەرپەرشتی دەكرد، جا هەندێ جار صەفییەى دایكی زوبەیر دەیدا لە زوبەیر، مامیشی دەیوت وا توند لێی مەدە، ئەڵێیت لە دوژمن دەدەیت و رقتە لێی، صەفییەش وەڵامى دایەوەو بە شیعرێك پێی وت ئەوەى وادەزانێت من لە رقەوە لێی دەدەم ئەوە درۆ دەكات، من بۆ تەمبێ كردن وا لێی دەدەم بۆ ئەوەى بەرگە بگرێت و كەسێكی خاوەن كەسێتی لێ دروست بێت.[4]
زوبەیر كەسێكی بالآبەرزى واى لێدەرچوو كە لە بالآبەرزیدا باس دەكرا،[5] هاوكات ریشی تەنك بوو.[6]
هاوسەرو منداڵەكانى زوبەیر:
زوبەیر چەند ئافرەتێكی بەهاوسەر گرتبوو:
ئەسمائی كچی ئەبووبەكری صدیق كە یەكێكە لە ئافرەتە زۆر خواناسەكان و خوشكە گەورەی عائیشەی دایكی باوەڕدارانە، واتە زوبەیر ئاوزاواى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بوو، لەگەڵ ئەم ژنەى كۆچی كرد بۆ مەدینەو لەوێ چەند منداڵێكی بوو، عەبدوڵا، عوروە، مونذیر،[7] عاصم، موهاجیر، خەدیجەى گەورە، ئوممولحەسەن، عائیشە.[8]
عەبدوڵاى كوڕی زوبەیر لە یەكەم ساڵی كۆچیدا لەدایكبوو و یەكەم مناڵی لەدایكبووى كۆچەران بوو پاش كۆچ بۆ مەدینە.[9]
دواتر زوبەیر ئەسمائی تەلآق داو ئەسمائیش لاى عەبدوڵاى كوڕی مایەوە، سەبارەت بە هۆكارى تەلآقەكەشی چەند شتێك هاتووە كە روون نیە كامیانە، گێڕانەوەیەك هاتووە دەڵێت: عەبدوڵا وتوویەتى كەسی وەك من نابێت كەس بچێتە لاى دایكى، بۆیە زوبەیر تەلآقی داوە، گێڕانەوەیەكى تر دەڵێت لەبەرئەوە بووە كە ئەسما ْ تەمەنى زۆر بووە، گێڕانەوەیەكى تر دەڵێت چونكە جارێك زوبەیر داى لە ئەسما ْ و ئەویش قیژاندى، عەبدوڵاش چوو بەدەم دایكیەوە، زوبەیر پێی وت بێیتە ژوورەوە دایكت تەلآق دەدەم، عەبدوڵا هەر چوویە ژوورەوە، زوبەیریش تەلآقی دا، بەڵام هیچكام لەوانە بەڵگەى رەوا نین.[10]
ئوممو خالیدى كچی خالید، لەم ژنەى ئەم مندالآنەى بوو: خالید، عەمر، حەبیبە، سەودە، هیند.[11]
رەبابی كچی ئونەیف، لەم ژنەى ئەم مندالآنەى بوو: موصعەب، حەمزە، رەملە.[12]
زەینەبی كچی مەرثهد، لەم ژنەى ئەم مندالآنەى بوو: عوبەیدە، جەعفەر.[13]
ئومموكلثومى كچی عوقبە كە لەم ژنەى كچێكی بوو بە ناوى زەینەب.[14]
جا كاتێك ئومموكلثوم سكی هەبوو بێزار بوو لە زوبەیر، چونكە زوبەیر لەگەڵ ژناندا توند و رەق بوو، ئومموكلثوم وتى ئەى زوبەیر تەلآقێكم بدەو دواتر مارەم بكەرەوە، زوبەیر وتى دەی ئەوە چ سوودێكی تیایە بۆت؟ وتى دڵم ئارامى بۆ دێت، ئەویش تەلآقێكی دا و چوویە دەرەوە، ئومموكلثوم بە خزمەتكارەكەى وت دەرگاكان دابخە، ئینجا منداڵێكی بوو، ئەوەبوو هەواڵ برا بۆ زوبەیر، ئەویش وتى ژنەكەم فێڵی لێكردم، ئینجا چوو بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و مەسەلەكەى بۆ باس كرد، ئەویش لەیەكى جیا كردنەوە.[15]
حەلالى كچی قەیس، لەم ژنەى منداڵێكی بوو بە ناوى خەدیجەى بچووك.[16]
تەماضورى كچی ئەصبەغ كە تەنها حەوت شەو لاى مایەوەو زوبەیر دواى ئەوە تەلآقی دا.[17]
عاتیكەى كچی زەید كە هاوەڵی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بوو و تا ئەو ساتەى زوبەیر شەهید بوو عاتیكە ژنی بوو، عاتیكە سەرەتا ژنی عەبدوڵاى كوڕی ئەبووبەكر بوو، واتە ژنی ژنبراكەى زوبەیر بوو، ئەوەبوو عەبدوڵا شەهید بوو، دواتر شووی كرد عومەرى كوڕی خەتتاب هێناى و ئەویش شەهید بوو، دواتر زوبەیر هێناى و ئەویش شەهید بوو، ئیتر خەڵكی دەیانوت كێ دەیەوێت شەهید بێت با عاتیكە بە هاوسەر بگرێت.[18]
زوبەیرى كوڕی عەوام دەیوت طهلحەى كوڕی عوبەیدوڵاى تەیمی ناوى منداڵەكانى بە ناوى پێغەمبەرانەوە دەنێت، دەشزانێت دواى موحەممەد(صلى الله عليه وسلم) هیچ پێغەمبەرێك نایەت، منیش ناوى منداڵەكانم بە ناوى شەهیدانەوە دەنێم بەڵكو شەهید بن، عەبدوڵاى بە ناوى عەبدوڵاى كوڕی جەحشەوە ناو نا، مونذیری بە ناوى مونذیری كوڕی عەمرەوە ناونا، عوروەى بە ناوى عوروەى كوڕی مەسعوودەوە ناونا، حەمزەى بە ناوى حەمزەى كوڕی عەبدولموطهلیبەوە ناو نا، جەعفەرى بە ناوى جەعفەرى كوڕی ئەبووطالیبەوە ناونا، موصعەبی بە ناوى موصعەبی كوڕی عومەیرەوە ناونا، عوبەیدەى بە ناوى عوبەیدەى كوڕی حارثهوە ناونا، خالیدی بە ناوى خالیدی كوڕی سەعیدەوە ناونا، عەمری بەناوى عەمری كوڕی سەعیدی كوڕی عاصەوە ناونا.[19]
موسڵمانبوونى زوبەیر
سەبارەت بە كاتى موسڵمانبوونى رایەك دەڵێت لە تەمەنى دوانزە ساڵیدا موسڵمان بووە، رایەكى تر دەڵێت لە تەمەنى هەشت ساڵیدا موسڵمان بووە،[20] رایەكیش دەڵێت لە تەمەنى شانزە ساڵیدا بووە كە موسڵمان بووە.[21]
زوبەیر لە دواى ئەبووبەكر موسڵمان بوو و چوارەم یان پێنجەم كەس بوو موسڵمان بوو.[22]
زوبەیرى كوڕی عەوام لەسەر دەستى ئەبووبەكرى صدیق موسڵمان بوو، چونكە ئەو پێشنیازى موسڵمان بوونى بۆ كرد و وردەكارى بانگەوازەكەى پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) بۆ خستەڕوو، زوبەیریش چوو بەدەم داواكەیەوەو موسڵمان بوو.[23]
زوبەیر لەپێناو ئیسلامدا نارەحەتى زۆری چەشت، مامى زوبەیر كە زانى زوبەیر موسڵمان بووە كەوتە ئازاردانى، لەسەر حەسیرێك رایدەكێشا و دواتر دووكەڵی بەسەردا دەكرد، هەر ئازاو ئەشكەنجەیەكی دەدا تا زوبەیر وازبهێنێت لە ئیسلام، ئەویش دەیوت هەرگیز بێباوەڕ نابم.[24]
زوبەیر یەكەم كەس بوو لەپێناو خوادا شمشێری هەڵكرد، ئەوەبوو هاوارێكی بیست كە وتى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە سەرووى مەككەوە هەڵمەتى بۆ براوە، بۆیە زوبەیر بە شمشێرێكەوە كەوتەڕێ بەرەو ئەوێ، هەركەس دەیدی سەری سوڕدەما لەو هەڵوێستەى زوبەیر، زوبەیر كە گەیشتە لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى: ئەوە چیتە ئەی زوبەیر؟! زوبەیریش بەسەرهاتەكەى بۆ باسكرد و وتى هاتووم تا بەم شمشێرە بدەم لەو كەسەی هەڵمەتى بۆ هێناویت،[25] پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) نزاى كرد بۆ خۆی و شمشێرەكەشی.[26]
كۆچكردنى زوبەیر
زوبەیر لە هەردوو كۆچی حەبەشەدا بەشدارى كرد،[27] بەڵام لەوێ زۆر نەمایەوەو گەڕایەوە بۆ مەككە.[28]
كاتێك زوبەیر لە حەبەشە بوو، پاشایەك لە حەبەشە دەركەوت و دژی نەججاشی وەستایەوە، موسڵمانانى ئەوێ نزایان دەكرد تا نەججاشی بەسەریدا سەركەوێت، نەججاشی چوو تا لەگەڵیدا بجەنگێت، موسڵمانەكانى ئەوێیش زوبەیریان نارد تا بڕوات و هەواڵی جەنگەكەى نەججاشیان بۆ بهێنێت، ئەوەبوو خواى گەورە نەججاشی سەرخست و زوبەیر هەواڵی هێنایەوە بۆ موسڵمانان و ئەوانیش بە سەركەوتنەكەى دڵخۆش بوون.[29]
نەججاشی خەنجەرێكی هەبوو بە دیارى داى بە زوبەیر، دواتر زوبەیر كە هاتەوە ئەو خەنجەرەى بە دیارى دا بە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) مایەوە.[30]
دواتر زوبەیر كۆچی كرد بۆ مەدینە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) برایەتى خستە نێوان زوبەیر و عەبدوڵاى كوڕی مەسعوودەوە.[31]
[1] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 553.
[2] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج4، ص 119.
[3] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 553.
[4] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 554.
[5] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 554.
[6] - سير أعلام النبلاء، ج1، ص 42.
[7] - أسد الغابة، ج7، ص 12.
[8] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 100.
[9] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 90.
[10] - أسد الغابة، ج7، ص 12.
[11] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 100.
[12] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 100.
[13] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 100.
[14] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 100.
[15] - المستدرك على الصحيحين، الرقم 2766، قال الذهبي صحيح غريب.
[16] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 100.
[17] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج8، ص 299.
[18] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 112.
[19] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 101.
[20] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 554.
[21] - سير أعلام النبلاء، ج1، ص 41.
[22] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 101.
[23] - الكامل في التأريخ، ج1، ص 583.
[24] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 555.
[25] - سير أعلام النبلاء، ج1، ص 41.
[26] - سير أعلام النبلاء، ج1، ص 45.
[27] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 554.
[28] - سير أعلام النبلاء، ج1، ص 47.
[29] - الكامل في التأريخ، ج1، ص 600.
[30] - الكامل في التأريخ، ج6، ص 129.
[31] - المستدرك على الصحيحين، الرقم 5343، صححه الذهبي في التلخيص.