سەلمان لە سەردەمى عومەرى كوڕی خەططابدا

سەلمانى فارسی لە سەردەمى عومەرى كوڕی خەططابدا بەشدارى فتووحاتى كرد و دەچوو وتوێژی لەگەڵ سوپاى بەرامبەردا دەكرد تا بزانێت رایان چیە.[1]

لە هێرشیدا بۆ مەدائین سەلمان لە پشت كەسێكی ترەوە لەسەر ئەسپێك بوو، ئالآكەشی بە دەستەوە بوو، خەڵكێك وتیان ئەی ئەمیر ئالآكە بدەرە دەست ئێمە با ئێمە هەڵیبگرین، ئەویش رازى نەبوو و تا غەزاكە تەواو بوو هەر بەو جۆرە بوو، دواتریش هەر لەگەڵ ئەو كابرایە گەڕایەوە.[2]

جارێك سەلمان لەگەڵ سەعدى كوڕی ئەبی وەقاص دەمەبۆڵەیەكی بوو، سەعد وتى ئەی سەلمان ئادەى رەچەڵەكى خۆتم بۆ بڵێ، سەلمان وتى من باوكێكم نیە لە ئیسلامدا بووبێت، من سەلمانى كوڕی ئیسلامم، ئینجا ئەو قسەیە گەیشتەوە دەمى عومەر، دواى ماوەیەك عومەر رێی كەوتە سەعد، وتى ئەی سەعد ئادەى رەچەڵەكى خۆتم بۆ بڵێ، خێرا سەعد زانى عومەر بەسەرهاتەكەى بیستووەتەوە، بۆیە وتى توخوا ئەی ئەمیری باوەڕداران وازم لێ بهێنە، ئەویش وتى هەر دەبێت بیڵێیت، سەعد رەچەڵەكى خۆی وت، عومەر وتى قورەیش دەزانن خەططاب شكۆدارترینیان كەس بوو لە سەردەمى نەفامیدا، دەى من عومەرى كوڕی ئیسلامم براى سەلمانى كوڕی ئیسلامم، بەخوا ئەگەر لەبەر شتێك نەبوایە سزام دەدایت.[3]

عومەرى كوڕی خەططاب كە مووچەی بۆ خەڵك بڕیەوە، بۆ سەلمانى فارسی چوار هەزارى دانابوو، بەڵام بۆ كوڕەكەی خۆی (عەبدوڵاى كوڕی عومەر) سێ هەزارو نیوى دانابوو، كابرایەك وتى چۆن دەكرێت بۆ كابرایەكى فارسی چوار هەزار و بۆ كوڕی ئەمیری باوەڕداران سێ هەزار و نیو بێت؟! خەڵكەكە وتیان سەلمان لەگەڵ پێغەمبەردا (صلى الله عليه وسلم) بەشدارى غەزایەك بووە كە ئیبن عومەر تیایدا بەشدار نەبووە.[4]

جارێك عومەر نامەى نووسی بۆ سەلمان و وتى سەردانم بكە، سەلمانیش كەوتەڕێ، كە نزیك بوویەوە، عومەر وتى وەرن با بچین بۆ پێشوازىكردنى سەلمان، ئەوەبوو چوو بۆ لاى و باوەشی پێدا كرد و كەوتە هەواڵ پرسی كردنى، دواتر گەڕانەوە، لە رێدا عومەر وتى براكەم وابزانم باسێكی منت بۆ كراوە كە پێت ناخۆش بووە، سەلمان وتى بیستوومە گۆشت و چەوریش لەسەر سفرەكەت دانراون و دوو جلت هەیە، جلێكت لە ماڵەوەو جلێكت بۆ دەرەوە، عومەر وتى زیاتر لەوە هەیە؟ وتى نا، وتى دەى هێندە بەسە.[5]

مردنى سەلمانى فارسی

كاتێك سەلمان لە سەرەمەرگدا بوو، سەعد و ئیبن مەسعوود چوون بۆ سەردانى، سەلمان دەستی كرد بە گریان، وتیان بۆچی دەگریت؟ وتى پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) بەڵێنێكی پێ بەخشین كەچی نەمانپاراست، فەرمووى (با توێشووی هەركامتان لە دنیادا وەك توێشووی سوارێك بێت).[6]

سەلمان بە خۆی دەوت (سلمان بمیر) ئەمەی بە فارسی دەوت، واتە سەلمان بمرە.[7]

ئینجا سەلمان ژنەكەى خۆی بانگ كردە ژوورەكەى، ژوورەكەى لە بەرزاییەكەوە بوو و چوار دەرگاى هەبوو، وتى ئەو دەرگایانە بكەرەوە، چونكە ئەمڕۆ میوانم دێت، نازانم لە كام دەرگاوە دێن، ئینجا داواى میسكی كرد و وتى بیكەرە كەمێك ئاو و بیڕژە بە دەورى  جێگەكەمدا، ژنەكەى دەڵێت دواتر چوومەوە بۆ لاى دەبینم گیانى سپاردبوو.[8]

سەلمان ئەو بۆنی میسكەى بە دەستكەوتى غەزا دەستكەوتبوو و هەڵیگرتبوو بۆ كاتى مەرگى، دەیوت فریشتەكان دێن بۆ لام، ئەوان نان ناخۆن، بەڵام بۆن دەكەن.[9]

تێڕوانینی ئیسلام بۆ مەرگ تێڕوانینێكی ترس و نامۆیی نیە، وەك چۆن تێڕوانینی بۆ ژیان دیدی بێزارى و تاسەی مەرگ نیە، ئیسلام پێمان دەڵێت تا لە ژیاندایت بەختەوەر بژی، چی پاكە بۆ خواردن وپۆشین و نۆشین و هاوسەرگیری كەمتەرخەم مەبە تیایدا، مافی جەستەو روخسار و ناخت بدە، خۆشی ببەخشە بە چواردەورت، هیچ كاتئاوات بە مەرگ مەخوزاە، ئاوات خواستن بە مەرگى قەدەغە كردووە، بەڵام كە مەرگ هات پێشوازى لێدەكات، پێت دەڵێت مەرگ مەرگى جەستەیەو گواستنەوەى رۆحتە بۆ دنیای ئاخیرەت، لەو ساتەدا گەشبین بە، زمانت بە یادى خوا رام بێنە، سەلمان ئاسا ماڵت بۆنخۆش بێت، كە كەسەكەش مرد، با بشۆردرێت و بە بەرگى پاك كفن بكرێت، بۆنخۆش بكرێت، نوێژی لەسەر بكرێت، كەس لە پێش تەرمەكەوە نەڕوات، هەركەس دانیشتووە هەستێـتەسەر پێ با تەنانەت تەرمى جوولەكەو گاوریش بێت، ئەسپەردە بكرێت و نزاى خێری بۆ بكرێت، واز لە خراپەكانى بهێنن و باسی چاكەكانى بكەن، ئەمەیە رێنمایی ئیسلام بۆ مەرگ.

سەبارەت بە كاتى مردنى سەلمانى فارسی راى جیاواز هەیە، رایەك دەڵێت لە سەردەمى عومەرى كوڕی خەططابدا وەفاتى كردووە، رایەكى تر دەڵێت لە كۆتاییەكانى سەردەمى عوثمانى كوڕی عەففاندا وەفاتى كردووە، رایەك دەڵێت لە ساڵی سی و پێنجی كۆچی بووە، رایەكیش سەرەتاى ساڵى سی و شەشى كۆچی دێنێت،[10] مردنەكەشی لە مەدائین بوو.[11]

سەبارەت بە تەمەنەكەشی شتى دەگمەن دەوترێت:

عەبباسی كوڕی یەزیدی بحرانى دەڵێت زانایان گومانیان لەوە نیە سەلمان دووسەد و  پەنجا ساڵ ژیاوە، هەندێكی تریش دەڵێن بەڵكو سێسەد و پەنجاساڵ ژیاوە، هەندێ زاناى ئەم دواییەش رایان وایە تەمەنى سەد ساڵی تێنەپەڕاندووە.[12]

لەبەرئەوەى هیچ دەقێكی سەلماو و صەحیحی لەسەر نیە، دەتوانین بڵێین ئەو تەمەنەى وتراوە زۆرەو شتێكی ناواقعی دێتەبەرچاو، ئەمەش لەبەر چەند ئەگەرێك:

یەكەم: ئەو تەمەنە زۆرە لەو سەردەمەدا باو نەبووە.

دووەم: كەسێكی بەتەمەنى وا كە بەو پێیە بێت لە كاتى هاتنى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) تەمەنى نزیكەى دووسەد و پانزە ساڵێك بووە، چۆن توانیویەتى بچێتە سەر دارخورما و ئیش بكات و كۆیلە بێت، هەروەها بەو پێیە بێت لە كاتى خەندەقدا تەمەنى دووسەد و بیست ساڵان بووە، چۆن توانیویەتى خەندەق هەڵبكەنێت، چونكە وەك ذەهەبی هێناویەتى لەو كاتەدا سەلمان كەسێكی زۆر بەهێز بووە،[13] یان لە فەتحى طائیفدا مەنجەنیق بەكاربهێنێت، هەروەها لە سەردەمى خیلافەتى عومەرى كوڕی خەططابدا كە ئیتر تەمەنى لە دووسەد و سی ساڵ بەرەو سەر دەبێت، چۆن سەركردایەتى فتووحات دەكات و لە سەنگەردا جەنگى دەستەویەخەى شمشێر دەكات لەگەڵ دوژمندا.

بۆیە دەشێت لەبەر نەبوونى هیچ دەقێكی صەحیح لەو بارەوە، راى ئەوانە راست بێت كە دەڵێن تەمەنى سەد ساڵی تێنەپەڕاندووە.

ذەهەبی دەڵێت هەموو حاڵی ژیانى و غەزا و ورەو هەڵسوكەوت و شتەكانى تری ئەوە دەڵێن كە سەلمان تەمەنى زۆر نەبووە، كە وڵاتى خۆی جێهێشتووە تازە پێگەیشتوو بووە، كە هاتووەتە حیجاز تەمەنى چل ساڵ یان كەمتر بووە، هێندەى نەبردووە هەواڵی هاتنى پێغەمبەرى خواى (صلى الله عليه وسلم) بیستووە، بۆیە لەوانەیە حەفتاو ئەوەندە ساڵ ژیابێت، پێشم وانیە گەیشتبێتە سەد ساڵ،...من لە كتێبە مێژووییە گەورەكەمدا باسم كردووە كە تەمەنى دووسەد و پەنجاساڵ بووە، ئێستا لەو قسەم رازى نیم و بە راستی نازانم.[14]

ئیبن حەجەر دەڵێت ئەگەر ئەوەی -ئەو خەڵكە سەبارەت بە تەمەنى سەلمان- گێڕاویانەتەوە بسەلمێت و چەسپاوە بێت، ئەوە شتێكی نائاسایی و  دەگمەن دەبێت، چ بەربەستێكیش هەیە لە شتی وا؟[15]

سەلمانى فارسی زانستێكی زۆری هەبوو، تەنانەت خۆی دەیوت ئەگەر هەموو ئەوەى دەیزانم بیڵێم، خەڵكی دەیانوت رەحمەت لەوەى سەلمان دەكوژێت.[16]

موعاذ دەیوت زانست لاى چوار كەس وەربگرن، لاى ئەبوودەردا ْ  و سەلمان و ئیبن مەسعوود و ئیبن سەلام.[17]

هەروەها سەلمان كەسێكى زۆر خاكى بوو، وەك پێشتر باسمان كرد لە فەتحى مەدائیندا تەنها سوارێكی بۆ خۆی رەوا نەبینی و لە پاش پیاوێكەوە لەسەر ئەسپەكە سوار بووبو.

كابرایەكى عەبەسی دەڵێت لە بازاڕ بڕێك ئاڵفم كڕی، سەلمانم بینی نەمزانى ئەوە، گاڵتەم پێكرد و ئاڵفەكەم پێ باركرد، لە رێدا خەڵكێك ئەویان بینی وتیان ئەی ئەبووعەبدوڵا با ئێمە بارەكەت بۆ هەڵگرین، منیش وتم بۆچی ئەمە كێیە؟ وتیان ئەوە سەلمانى هاوەڵی پێغەمبەرى خوایە(صلى الله عليه وسلم)، وتم بەخوا نەمناسیت، بارەكە دابنێ، بەڵام داینەنا تا بۆی بردمەوە ماڵەوە.[18]

سەلمان مووچەكەى خۆی دەكرد بە خێر و جارجارە دەچوو كاسپی دەكرد و لە قازانجى كاسپیەكەى بۆ خەرجى خۆی بەكاردەهێنا،[19] لەو دەستكەوتەش دەچوو گۆشت یان ماسی پێدەكڕی، دوایی دەچوو ئەو كەسانەى نەخۆشی گولی  پێستیان هەبوو بانگى دەكردن تا لەگەڵیدا بخۆن.[20]

سەلمان دەڵێت لە دنیادا خاكى بە، چونكە هەر كەس خاكى بێت خواى گەورە رۆژی دوایی پلەى بەرز دەكاتەوە، هەر كەسیش لە دنیادا خۆی بە گەورە بزانێت، خوا لە رۆژی دواییدا پلەى نزم دەكاتەوە.[21]