ئیبن مەسعوود هێندە هاودەمى پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) بوو كە دەیوت سوێند بەو خوایەی هیچ پەرستراوێ نیە جگە لەو، چی سوورەتى قورئان دابەزیوە دەزانم لەكوێ دابەزیوە، چی ئایەتى قورئان دابەزیوە دەزانم لەسەر چی دابەزیوە، ئەگەر بزانم كەسێك لە خۆم شارەزاتر بە قورئان هەیە و دەتوانم بە سوار وشتر پێی بگەم دەچووم بۆ لاى.[1]

ئیبن مەسعوود هێندە شارەزا بوو لە خوێندنەوەى قورئاندا كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەیفەرموو هەركەس حەز دەكات بە جوانى قورئان بخوێنێتەوە با بە شێوە خوێندنەوەى ئیبن ئوم عەبد-واتە ئیبن مەسعوود-بیخوێنێتەوە).[2]

ئیبن مەسعوود دەڵێت جارێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بە منى فەرموو قورئانم بەسەردا بخوێنەرەوە، منیش وتم قورئانت بەسەردا بخوێنمەوە لەكاتێكدا بۆ سەر تۆ دابەزیوە؟!، فەرمووى حەز دەكەم لە جگە لە خۆم بیبیستم، منیش سورەتى نیسائم بۆ خوێندەوە تا گەیشتمە (فكيف إذا جئنا من كل إمة بشهيد و جئنا بك على هؤلاء شهيدا)، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) پێی فەرمووم بەسە، بینیم چاوەكانى فرمێسكیان دەڕشت.[3]

عەلى كوڕی ئەبوو طالیب دەڵێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمانى كرد بە ئیبن مەسعوود تا بچێتە سەر دارێك تا شتێكی لێ داگرێت، ئەویش كە سەركەوت، هاوەڵان تەماشاى قاچی ئیبن مەسعوودیان دەكرد و بە باریكی و رەقەلآنى قاچەكانى پێدەكەنین، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (ما تضحكون؟ لرجل عبد الله أثقل في الميزان يوم القيامة من أحد)،[4] (بەچی پێدەكەنن؟ دڵنیابن قاچی عەبدوڵا لە رۆژی دواییدا لە تەرازوودا زۆر قورسترە لە ئوحود).

ئیبن مەسعوود لە سەردەمى ئەبووبەكری صدیقیشدا رۆڵی خۆی بینی، لەوانەش لە جەنگى یەرمووكدا بەشدارى كرد.[5]

ئەبووبەكری صدیق دژبە هەڵگەڕاوەكان جەنگى راگەیاند، بۆ ئەوەش مەترسی لەسەر مەدینە دروست دەبوو، بۆیە پاسەوانى شەوانەى بە دەورى مەدینەدا دانا و بڕێك كەسی كرد بە ئەمیری دەستە دەستەی ئەو پاسەوانانە، لەوانەش عەلى كوڕی ئەبوو طالیب و زوبەیری كوڕی عەووام و عەبدوڕەحمانى كوڕی عەوف و طهلحەى كوڕی عوبەیدوڵا و سەعدى كوڕی ئەبی وەققاص و عەبدوڵاى كوڕی مەسعوود.[6]

ئیبن مەسعوود لە سەردەمى عومەرى كوڕی خەططابدا لە حیمص نیشتەجێ بوو، دواتر خەلیفە فەرمانى پێكرد بچێت بۆ كووفە.[7]

عومەرى كوڕی خەططاب كاتێك عەممارى كوڕی یاسری نارد تا ببێتە ئەمیری كووفە، ئیبن مەسعوودیشی وەك مامۆستا نارد بۆ خەڵكی كووفە و وتى ئەو لەخۆبوردنەم كردووە كە عەبدوڵام لاى خۆم نەهێشتووەتەوەو ناردوومە بۆتان.[8]

جارێك ئیبن مەسعوود هات بۆ لاى عومەرى كوڕی خەططاب و خەڵكەكەى لە دەورى كۆبوونەوە، عومەریش پێكەنى و دواتر لەگەڵ ئیبن مەسعوود كەوتە قسەكردن و بە بینینی ئیبن مەسعوود دەموچاوى گەشابوویەوە و زەردەخەنەى بۆ دەكرد، دواتر كە ئیبن مەسعوود چوو عومەر هەر تەماشاى دەكرد و دەیوت كووپێكی پڕ لە زانستە.[9]

   لە كۆتاییەكانى تەمەنیدا عومەرى كوڕی خەططاب ماوەى یەك ساڵ ئیبن مەسعوودو چەند هاوەڵێكى تری لە مەدینە بەند كرد تا ئەو كاتەى شەهید بوو، ئینجا عوثمان ئازادى كردن، عومەر لەبەرئەوە بەندى كردن چونكە ئەوانە فەرموودەى زۆریان لە پێغەمبەرى خواوە(صلى الله عليه وسلم) دەگێڕایەوە.[10]

ئیبن مەسعوود لە سەردەمى عوثمانى كوڕی عەففاندا كە بەرپرسی بەیتولمالى موسڵمانان بوو لە كووفە، لەگەڵ سەعدى كوڕی ئەبی وەقاص كێشەیەكی بۆ دروست بوو، عوثمانى كوڕی عەففان پاش ماوەیەكى زۆر سەعدى كوڕی ئەبی وەققاصی لە والیەتى كووفە لابرد، ئەویش لەبەر كێشەیەك كە لەگەڵ ئیبن مەسعوود هەیبوو، چونكە قەرزى لە بەیتولمال كردبوو كە ئیبن مەسعوود بەرپرسی بوو، كاتێك ئیبن مەسعوود داواى قەرزەكەى كردەوە لە سەعد، سەعد تواناى نەبوو بیداتەوە، بۆیە كێشە كەوتە نێوانیانەوە، هەواڵەكە  گەیشتەوە بە عوثمان و سەعدى لابرد و وەلیدی كوڕی عوقبەى لە شوێنیدا دانا.[11]

كاتێك عوثمانى كوڕی عەففان نوسخەكانى قورئانى یەكخست و تەنها یەك جۆری هێشتەوە، ئیبن مەسعوود ئامادە نەبوو نوسخەكەی خۆی لاببات چونكە دەیوت من خۆم لە پێغەمبەرى خواوە(صلى الله عليه وسلم) ئەو قورئانەم بیستووە.[12]

كاتێك عوثمانى كوڕی عەففان داواى لە ئیبن مەسعوود كرد بگەڕێتەوە بۆ مەدینە، خەڵكی كووفە وتیان لێرە بمێنەرەوە ئێمە ناهێڵین هیچ ئازارێكت پێ بگات، ئەویش وتى من گوێڕایەڵی خەلیفەم لەسەرە، دەبینم فیتنە بەڕێوەیە، نامەوێت من یەكەم كەس بم ئەو دەرگایە بكاتەوە، بۆیە خەڵكەكەى گێڕایەوەو بەرەو مەدینە كەوتەڕێ.[13]

لە ساڵی سی و دووى كۆچی و لە مانگى ذیلحیججەدا[14] ئیبن مەسعوود لە مەدینەوە بەرەو كووفە دەچوو، ئەوكات ئەبووذەر لە ناوچەی رەبذە كۆچی دوایی كرد، داوا كرا لە ئیبن مەسعوود نوێژى لەسەر بكات، ئەویش وتى ئەوە كێیە؟ وترا ئەبووذەرە، ئەویش گریانێكی زۆر گریا و وتى برا و كەسی خۆشەویستم بە تەنها ژیا و بە تەنها مرد و بە تەنهاش زیندوو دەكرێتەوە، خۆشبەختى بۆى.[15]

رۆژێك ئیبن مەسعوود كابرایەكى بینی، كابرا پێی وت ئەمشەو خەوم بینی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لەسەر مینبەرێكی بەرز بوو و تۆیش لە خواروویەوە بوویت، دەیفەرموو ئەی ئیبن مەسعوود سەركەوە بۆ لام دواى من جەفات پەیدا كرد، ئیبن مەسعوود وتى توخوا ئەو خەوەت بینی؟ كابرا وتى ئەرێ، ئیبن مەسعوود وتى دەى دڵنیام تۆ لە مەككە دەرناچیت تا من دەمرم و تۆیش نوێژم لەسەر دەكەیت، هەروایش بوو.[16]

پاش ماوەیەك ئیبن مەسعوود نەخۆش كەوت، عوثمانى كوڕی عەففان هات بۆ لاى، وتى ئازارى چیت هەیە؟ ئەویش وتى ئازارى تاوانەكانم، وتى ئەى حەز بە چی دەكەیت؟ وتى رەحمەتى پەروەردگارم، وتى ئەى فەرمان نەكەم پزیشكێك بێت بۆ لات، وتى پزیشك دەواى كردووم، عوثمان وتى فەرمان نەكەم بەخششت بكەن؟ وتى هیچ پێویستم پێی نیە.[17]

دواجار ئیبن مەسعوود لە مەدینەو لە ساڵی سی و دووى كۆچیدا وەفاتى كرد، رایەكیش دەڵێت لە ساڵی سی و سێی كۆچیدا وەفاتى كرد، ذەهەبی دەڵێت لەوانەیە لە سەرەتاى ساڵی سی و سێی كۆچیدا بووبێت، تەمەنیشی شەست و سێ ساڵان دەبوو.[18]

كاتێك وەفاتى كرد نوێژی لەسەر كرا، رایەك دەڵێت عوثمانى كوڕی عەففان نوێژی لەسەر كرد، رایەكیش دەڵێت عەممارى كوڕی یاسر نوێژی لەسەر كرد، رایەكیش دەڵێت زوبەیری كوڕی عەووام نوێژی لەسەر كرد، وەستان تا شەو، چونكە خۆی وەسیەتى كردبوو شەو ئەسپەردەى بكەن، ئینجا لە گۆڕستانى بەقیع ئەسپەردەیان كرد.[19]

ئیبن مەسعوود لەگەڵ هاوەڵانى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) خۆشەویستى زۆری هەبوو و قسەی وەرگیراو بوو، جارێك ئیبن مەسعوود چوو بۆ لاى خەببابى كوڕی ئەرەت، خەببابیش خاتەمێكی زێڕی دەكردە پەنجەى، ئیبن مەسعوود وتى ئیتر كاتى نەهاتووە ئەو خاتەمە فڕێ بدەیت؟ خەبباب وتى جارێكی تر نایبینیت لە دەستما.[20]

ئەبوو مووساى ئەشعەرى دەیوت لە كۆڕێكی ئیبن مەسعووددا دابنیشتمایە لە كارى یەك ساڵ لام گرنگتر بوو.[21]

موعاذ دەیوت زانست لاى چوار كەس وەربگرن، لاى ئەبوودەردا ْ  و سەلمان و ئیبن مەسعوود و ئیبن سەلام.[22]

ئیبن مەسعوود دەیوت زۆر رقمە كەسێك ببینم دەست بەتاڵ بێت، نە خەریكی كارى دنیاى بێت و نە خەریكی قیامەتى بێت.[23]

هەروەها دەیوت رازى بە بەوەى خوا بۆی داناویت دەوڵەمەندترین كەس دەبیت.[24]