عوتبەی كوڕی رەبیع(رضي الله عنه)
ناوى عوتبەی كوڕی رەبیعە، لە پشتیوانانە لە خودریەكان، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى ئوحود و تیایدا شەهید بوو.[1]
عوتبەی كوڕی سالیم (رضي الله عنه)
ناوى عوتبەی كوڕی سالیمی عەدویەو چووەتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، كاتێك چوویە خزمەتى تەمەنى كەم بوو و تازە مووی كردبوو، لە ئاوى زیادەى دەستنوێژی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەستنوێژی گرت، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) نزاى بۆ كرد.[2]
عوتبەى كوڕی سەلامە(رضي الله عنه)
ناوى عوتبەی كوڕی سەلامە یان كوڕی سالیمى كوڕی سەلەمەیە، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى ئوحود.[3]
عوتبەى كوڕی عەبدوڵا (رضي الله عنه)
ناوى عوتبەی كوڕی عەبدوڵاى كوڕی صەخرە، لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى بەدر.[4]
عوتبەى كوڕی عەمر (رضي الله عنه)
ناوى عوتبەی كوڕی عەمرى كوڕی جەروەیە، لە پشتیوانانە، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى ئوحود.[5]
عوتبەى كوڕی غەزوان (رضي الله عنه)
ناوى عوتبەی كورى غەزوانى كوڕی جابیرە، یەكێكە لە دەەستەى یەكەمى موسڵمانبوان، كۆچی كرد بۆ حەبەشەو لەوێوە گەڕایەوە بۆ مەككەو دواتر كۆچی كرد بۆ مەدینە.[6]
عوتبە كەسێكی بالآبەرز و زۆر كەشخە بوو، هەروەها تیرهاوێژێكی ناسراوى نێو هاوەڵان بوو.[7]
كاتێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە مەدینە برایەتى خستە نێوان كۆچەران و پشتیوانانەوە، برایەتى خستە نێوان عوتبەو ئەبوودوجانەوە.[8]
عوتبە لە غەزاى بەدر و ئوحود و خەندەق و غەزاكانى تریشدا بەشدارى كرد.[9]
كاتێك عومەرى كوڕی خەططاب بوو بە خەلیفە، عوتبەی كرد بە والى بەصرە، ماوەى شەش مانگ لەوێ والى بوو، دواتر هات بۆ مەدینە بۆ لاى خەلیفە تا دەرفەتى بدات واز لە پۆستەكەى بهێنێت، بەڵام خەلیفە رازى نەبوو و گێڕایەوە بۆ بەصرە، ئەوەبوو لە بەصرەو لە ساڵی حەڤدەى كۆچی و لە تەمەنى پەنجاو حەوت ساڵیدا وەفاتى كرد.[10]
كاتێك خەلیفە نەیهێشت واز لە پۆستەكەى بهێنێت، عوتبە خەفەتى پێ خوارد و وتى خوایە نەمگێڕێتەوە بۆ ئەو ئەركە، ئەوەبوو پێش ئەوەى بگاتەوە بەصرە لە شوێنێك كە پێی دەوترێت مەعدەن بەنی سولەیم وەفاتى كرد.[11]
خالیدی كوڕی عومەیر دەڵێت عوتبەى كوڕی غەزوان وتارى بۆ دەداین و سوپاس و ستایشی خواى كرد و دواتر وتى: دنیا وا بەرەو دابڕان دەڕوات و خەریكە ئاوا دەبێت و هێندەى بەرماوەى ئاوى ناو قاپێكی نەماوە، ئێوە لەم دنیاوە بەرەو دنیایەكی بێ كۆتا دەڕۆن، دەى تا دەتوانن خێر لەگەڵ خۆتان هەڵگرن، چونكە بۆمان باسكراوە بەردێك دەخرێتە لێوارى دۆزەخەوەو ماوەى حەفتا ساڵ ئەو بەردە رۆدەچێت هێشتا ناگاتە بنەكەى، بەخوا دۆزەخیش پڕ دەكرێتەوە، سەرتان سوڕدەمێنێت؟ بۆمان باسكراوە نێوانى دوو لاى دەرگاى بەهەشت چل ساڵە رێیە، رۆژێ دێت ئەو بەردەرگایە قەرەباڵغ دەبێت و رێ نیە بچیتە ژوورەوە، من حەوتەم موسڵمان بووم لەگەڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و هیچ خواردنێ نەبوو بیخۆین تەنها گەلآى دار نەبێت تا ئەوەى لێوەكانمان قڵیشابوون، عەبایەكم هەبوو لە نێوان خۆم و سەعدى كوڕی مالیكدا لەتم كرد و نیوەی بۆ من و نیوەی بۆ ئەو بوو، كەچی دواتر هەریەكەمان بووین بە ئەمیری ناوچەیەك، پەنا دەگرم بەخوا لەوەى خۆم لا گەورە بێت و لاى خوا بچووك بم.[12]
عوتبەى كوڕی فەرقەد(رضي الله عنه)
ناوى عوتبەی كوڕی فەرقەدى كوڕی یەربووعى سولەمیە، كونیەكەى ئەبووعەبدوڵایە، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى خەیبەر، لە دوو غەزادا هاودەم بە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بەشدارى كرد.[13]
عوتبە دواتر چوو بۆ ئازەربایجان و لەوێوە بۆ كووفە و لەوێ مایەوە تا وەفاتى كرد.[14]
لە سەردەمى خیلافەتى عەلى كوڕی ئەبووطالیبدا عوتبە كاربەدەست بووە، چونكە بەسەرهاتى هاتووە كە كابرایەك لە ئیسلام هەڵگەڕاوەتەوەو عوتبەش ئەوی ناردووە بۆ لاى خەلیفە و نامەیەكیشی بۆ روونكردنەوەى مەسەلەكە ناردووە.[15]
جارێك عوتبە نەخۆش بوو، عەرفەجە دەڵێت چووین بۆ سەردانى و لەلاى باسی رەمەزانمان كرد، وتى باسی چی دەكەن؟ وتمان باسی رەمەزان دەكەین، وتى من بیستوومە لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەیفەرموو (تفتح فيه أبواب الجنة، وتغلق فيه أبواب النار، وتغل فيه الشياطين، وينادي مناد كل ليلة: يا باغي الخير هلم، ويا باغي الشر أقصر)،[16] (تیایدا دەرگاكانى بەهەشت دەكرێنەوەو دەرگاكانى دۆزەخ دادەخرێن و شەیتانەكان كۆت دەكرێن و هەموو شەوێك هاواركەرێك هاوار دەكات ئەی خوازیارى خێر وەرە و ئەی خوازیارى خراپە دەست هەڵگرە).
عوتبەى كوڕی مەسعوود(رضي الله عنه)
ناوى عوتبەى كوڕی مەسعوودەو برایەكی هەبوو بەناوى عەبدوڵا كە ئەویش هاوەڵی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بوو.
عوتبە یەكێك بوو لە دەستەى یەكەمى موسڵمانبوان و كۆچی كرد بۆ حەبەشە، جا رایەك دەڵێت لە حەبەشە مایەوە تا هاودەم بە جەعفەرى مامى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) گەڕایەوە، رایەكیش دەڵێت بەڵكو زووتر گەڕایەوەو كۆچی كرد بۆ مەدینەو لە غەزاى ئوحود و غەزاكانى تریشدا بەشدارى كرد.[17]
دواجار عوتبە لە سەردەمى خیلافەتى عومەرى كوڕی خەططابدا كۆچی دوایی كرد، جا عەبدوڵاى براى زۆر بۆی گریا، پێی وترا ئەوە دەگریت؟ وتى بەڵێ، ئەو برای خوێنیم بوو، هاوەڵم بوو لە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و خۆشەویستترین كەس بوو لام لە عومەر نەبێت.[18]
عوتبەى كوڕی نوددەر (رضي الله عنه)
ناوى عوتبەى كوڕی نوددەرى سولەمیە، دواى وەفاتى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ژیا و بەشدارى كرد لە فەتحى میصردا و لەوێ ژیا تا لە ساڵی هەشتا و چوارى كۆچیدا وەفاتى كرد.[19]
عوتبەى كوڕی ئەبوولەهەب(رضي الله عنه)
ناوى عوتبەى كوڕی ئەبوولەهەبە، ئامۆزاى پێغەمبەرى خوایە(صلى الله عليه وسلم)، لە موسڵمانبوانى فەتحى مەككەیە، عوتبە یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى حونەین و تیایدا یەكێك بوو لەوانەى لەكاتى بلآوەكردنى موسڵماناندا لە دەورى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) مایەوەو خۆڕاگرى كرد، عوتبە هەر لە مەككە ژیا تا وەفاتى كرد.[20]
[1] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 434.
[2] - معرفة الصحابة لأبي نعيم الأصبهاني، الرقم 3049.
[3] - الإصابة في تميز الصحابة، ج4، ص 435.
[4] - الإصابة في تميز الصحابة، ج4، ص 436.
[5] - الإصابة في تميز الصحابة، ج4، ص 437.
[6] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 438.
[7] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 99.
[8] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 99.
[9] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 438.
[10] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 99.
[11] - أسد الغابة، ج3، ص 585.
[12] - صحيح مسلم، الرقم 5379، صحيح ابن حبان، الرقم 7228.
[13] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 439.
[14] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 439.
[15] - تهذيب الآثار للطبري، الرقم 1380.
[16] - السنن الكبرى للنسائي، الرقم 2388، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 18412، مسند ابن أبي شيبة، الرقم 943، صححه شعيب الأرناؤوط، صححه الألباني في صحيح و ضعيف سنن النسائي، الرقم 2107.
[17] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 440.
[18] - أسدالغابة، ج3، ص 589.
[19] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 441.
[20] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 440.