عوەیمی كوڕی ساعیدە(رضي الله عنه)
ناوى عوەیمی كوڕی ساعیدەى كوڕی عائیشە، لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان، یەكێكە لە بەشداربوانى بەیعەتى عەقەبە، لە غەزاكانى بەدر و ئوحوددا بەشدارى كرد و لە ژیانى پێغەمبەردا (صلى الله عليه وسلم) وەفاتى كرد،[1] بەڵام لە گێڕانەوەى صەحیحدا هاتووە دواى وەفاتى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ژیاوە.[2]
عوتەیبە(رضي الله عنه)
ناوى عوتەیبەیەو لە فەرموودەیەكدا باسی هاتووە، ئەبووثهعلەبە دەڵێت جارێك لە دواى پێغەمبەرى خواوە(صلى الله عليه وسلم) نوێژمان دەكرد كە كابرایەك هاتە ژوورەوەو لە ریزدا وەستا و الله اكبری كرد و وتى سبحانك اللهم و بحمدك، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دواتر فەرمووى ئەوە كێ بوو كەمێ پێش ئێستا ئەو قسەی كرد؟ كابرایەك لە پشتیوانان كە ناوى عوتەیبە بوو هەستا وتى من بووم، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (ما خرج آخرها من فيك، حتى رأيت اثني عشر ملكا يبتدرها أيهم يكتبها)،[3] (هێشتا تەواوت نەكردبوو كە بینیم دوانزە فریشتە كێبڕكێیان بوو لەسەر ئەوەى كامیان بینووسن).
عوجەیری كوڕی عەبدیەزید(رضي الله عنه)
ناوى عوجەیری كوڕی عەبدیەزیدى كوڕی هاشمە، یەكێكە لە موسڵمانبوانى فەتحى مەككە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە دەستكەوتەكانى خەیبەر سی كۆڵی بۆ بڕیەوە، عوجەیر دواى وەفاتى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ژیا.[4]
عورسی كوڕی عامیر (رضي الله عنه)
ناوى عورسی كوڕی عامیر یان كوڕی عەمرى عامیریە، هاودەم بە عوروەى براى هاتنە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و موسڵمان بوون.[5]
عورسی كوڕی عومەیرە(رضي الله عنه)
ناوى عورسی كوڕی عومەیرەى كیندیە، عورس دەڵێت پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (وآمروا النساء في أنفسهن، فإن الثيب تعرب عن نفسها، والبكر رضاها صمتها)،[6] (راى ژنان سەبارەت بە خۆیان وەربگرن، چونكە بێوەژن راى خۆی دەڵێت و كچیش رەزامەندیەكەى بێدەنگیەكەیەتى).
عورفوطهى كوڕی حوباب(رضي الله عنه)
ناوى عورفوطهى كوڕی حوبابی ئەزدیە، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى طائیف و تیایدا شەهید بوو.[7]
عوقەیبی كوڕی عەمر (رضي الله عنه)
ناوى عوقەیبی كوڕی عەمرى كوڕی عەددیە، لە پشتیوانانە، لە غەزاى ئوحوددا بەشدارى كرد، سەعدی كوڕیشی ویستی بەشدارى بكات، بەڵام لەبەر كەمى تەمەنى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) رێی نەدا سەعدی كوڕی بەشدارى بكات.[8]
عولبەى كوری زەید(رضي الله عنه)
ناوى عولبەی كوڕی زەیدى كوڕی عەمرە، لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان.[9]
لە غەزاى تەبووكدا لەتاو نەبوونى تواناى بەشدارییان لە غەزاكەدا دەستیان كرد بە گریان، خواى گەورەش ئەو هەڵوێستەى ئەوانى لە قورئاندا باسكردووە.[10]
دەستەیەك لە هاوەڵان هاتن بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و ژمارەیان حەوت كەس بوو، بریتی بوون لە سالیمی كوڕی عومەیر و عولبەی كوڕی زەید و عەبدورەحمانى كوڕی كەعب و عەمرى كوڕی حومام و عەبدوڵاى كوڕی موغەففەل و هەرمى كوڕی عەبدوڵا و عیرباضى كوڕی ساریە، داوایان كرد لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) تا پڕچەكیان بكات تا بتوانن بەشدارى غەزاى تەبووك بن، چونكە ئەمانە كەمدەرامەت و دەستكورت بوون، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) پی راگەیاندن هیچی لەبەردەست نیە تا داواكەیان بێنێتەدى، یامینی كوڕی عەمر دەڵێت گەیشتم بە عەبدوڕەحمانى كوڕی كەعب و عەبدوڵاى كوڕی موغەففەل دەگریان، وتم بۆچی دەگرین؟ وتیان چووین بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) تا چەكمان پێبدات بۆ بەشدارى جەنگ بەڵام هیچی لا نەبوو و ئێمەش هیچمان پێ نیە تا بتوانین لەگەڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بەشدارى غەزاكە بكەین، منیش وشترێكم پێدان و بڕێك شیریشم پێدان، ئەوەبوو لەگەڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەرچوون و بەشداریان كرد، بەڵام عولبە شەو لە ماڵ دەرچوو و دەستى كرد بە نوێژكردن و دەگریا و نزاى دەكرد، لە نزاكەیدا وتى: وایە تۆ باسی جیهادت كردووەو خەڵكت هانداوە تا بچن بۆ جیهاد، بەڵام هیچت پێ نەبەخشیوم تا بچم لەگەڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بەشدار بم، هیچیشت نەبەخشیوە بە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) تا پێداویستی جەنگم بۆ دابین بكات، من لەبەر هەر تاریكیەك كە تووشم بووە لە جەستە یان سامان یان ئابڕوومدا خێرم بەسەر موسڵماناندا دەبەخشم، ئینجا بەیانى چووە ناو خەڵكەكە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى بەخشەرەكەى ئەمشەو كوا؟ عولبە قسەی نەكرد، هەمدى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى، عولبە هەستا و بەسەرهاتەكەى بۆ باسكرد، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (موژدەت لێ بێت، سوێند بەوەى گیانى موحەممەدى بەدەستە لە زەكاتى داهاتوودا نووسراویت).[11]
عومەرى كوڕی حەكەم (رضي الله عنه)
ناوى عومەرى كوڕی حەكەمى سەلەمیە، عومەردەڵێت چوومە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و وتم ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) كەنیزەكێكم شوانەیی دەكرد، منیش چووم بۆ لاى و بەدواى مەڕێكدا دەگەڕام، پرسیارم لێكرد، ئەویش وتى گورگ كوشتی، منیش زۆر خەفەم پێ خوارد و زللەیەكم دا لە دەموچاوی، جا ئازادكردنى كۆیلەیەكیشم لەسەرە، ئایا ئازادى بكەم؟ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بە كەنیزەكەكەى فەرموو خوا لە كوێیە؟ وتى لە ئاسمانە، فەرمووى من كێم؟ وتى تۆ پێغەمبەرى خوایت، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى ئازادى بكە چونكە ئەو باوەڕدارە.[12]
دەوترێت دواجار عومەر لە ساڵی پەنجاو حەوتى كۆچیدا وەفاتى كرد.[13]
عویەینەى كوڕی حیصن
ناوى عویەینەى كوڕی حیصنى كوڕی حوذەیفەیە، پێش فەتحى مەككە موسڵمان بوو و لە فەتحى مەككەدا بەشدارى كرد، دواتریش لە غەزاكانى حونەین و تائیفدا بەشدارى كرد، پاش وەفاتى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە ئیسلام هەڵگەڕایەوەو هەوادارى طولەیحەى ئەسەدى بوو، دواتر تەوبەى كرد.[14]
عویەینەى كوڕی عائیشە(رضي الله عنه)
ناوى عویەینەى كوڕی عائیشەى مورائیە، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى موئتە، دواتریش لە غەزاكانى تردا بەشدارى كرد.[15]
عیاضى كوڕی زوهەیر (رضي الله عنه)
ناوى عیاضى كوڕی زوهەیری قوڕەیشی فەهریە، یەكێكە لە دەستەى یەكەمى موسڵمان بوان و لە كۆچی حەبەشە و مەدینە و غەزاى بەدریشدا بەشدارى كرد.[16]
عیاضى كوڕی عەمر (رضي الله عنه)
ناوى عیاضى كوڕی عەمرە، لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان، یەكێك بوو لە بەشداربوانى غەزاى ئوحود، لە غەزاكانى تریشدا بەشدارى كرد.[17]
عیاضى كوڕی غەنەمى فەهرى (رضي الله عنه)
ناوى عیاضى كوڕی غەنەمى كوڕی زوهەیری فەهریە، پێش حودەیبیە موسڵمان بوو، دواتر لە شام نیشتەجێ بوو، خاڵۆزاى ئەبووعوبەیدە بوو و ئەبووعوبەیدە كە وەفاتى كرد ئەوی كردبوو بە بەرپرسی حیمص و خەلیفە عومەریش لەو پۆستەى لاینەبرد.[18]
عیاضى كیندی (رضي الله عنه)
ناوى عیاضى كیندیە، عیاض دەڵێت بیستم لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەیفەرموو (ئەگەر كەسێك مەى خواردەوە جەلدى لێ بدەن، ئەگەر دووبارەى كردەوە هەمدى جەلدى لێ بدەن، ئەگەر هەمدى مەى خواردەوە بدەن لە گەردنى).[19]
[1] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 745.
[2] - صحيح البخاري، الرقم 3815.
[3] - معرفة الصحابة لأبي نعيمالأصبهاني، الرقم 5032.
[4] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 464.
[5] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 484.
[6] - السنن الكبرى للبيهقي، الرقم 12801، معرفة الصحابة لأبي نيعم الأصبهاني، الرقم 5009.
[7] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 486.
[8] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 531.
[9] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 546.
[10] - أسد الغابة، 3، ص 409.
[11] - دلائل النبوة للبيهقي، الرقم 1970.
[12] - أسد الغابة، ج4، ص 156.
[13] - أسد الغابة، ج4، ص 156.
[14] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 767.
[15] - أسد الغابة، ج4، ص 355.
[16] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 753.
[17] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 756.
[18] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 757.
[19] -الآحاد و المثاني لابن أبي عاصم، الرقم 2164.