ناوى ئەوسی كوڕی صامتى كوڕی قەیسی كوڕی ئەصرەمە، ئەم هاوەڵە لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان.[1]
دایكی ناوى قوررەتولعەینى كچی عوبادە بووە.[2]
برایەكى هەبوو بە ناوى عوبادەى كوڕی صامت كە هاوەڵێكى زۆر ناسراوى پێغەمبەرى خوایە (صلى الله عليه وسلم).[3]
سەبارەت بە ناوى ژنەكەى دوو بۆچوون هاتووە، رایەك دەڵێت ژنەكەى ناوى جەمیلە بووەو رووداوى ظيهارى لەگەڵ ئەمدا ئەنجام داوە،[4] رایەكى تریش دەڵێت ئەو رووداوە لەگەڵ خوەیلەى ژنیدا بووە كە ئامۆزاى خۆی بووەو بە هاوسەرى گرتووە،[5] بەڵام ئەوەى دووەم راستترەو زیاتر هاتووە.
كاتێ كۆچەران كۆچیان كرد بۆ مەدینەو پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) برایەتى خستە نێوان كۆچەران و پشتیوانان، پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) هەریەك لە ئەوسی كوڕی صامت و مەرثهدى كوڕی ئەبی مەرثهدى كرد بە براى یەك.[6]
ئەوس لە غەزاى بەدر و ئوحود و هەموو غەزاكانى تریشدا لەگەڵ پێغەمبەرى خوادا (صلى الله عليه وسلم) بەشدارى كرد.[7]
ئەوسى كوڕی صامت یەكێك بووە لە شاعیرە بەهێز و ناسراوەكان و شیعرى وتووە.[8]
چەند گێڕانەوەیەك هاتووە سەبارەت بەوەى ئەوس یەكەم كەس بووە لە سەردەمى ئیسلامدا ظيهارى بەكارهێناوە،[9] واتە پیاو بە خێزانەكەى بڵێت وەك دایكم وابیت بۆم یان بڵێت وەك خوشكم وابیت بۆم، ئەم نەریتە لە پێش ئیسلامدا لە ناو عەرەبەكاندا زۆر باو بوو، بەڵام كە ئیسلام هات ئەمەى حەرام كرد.
ئەوس ئەو ظيهارەى بەرامبەر بە ژنەكەى بەكارهێنا و دواتریش پێش ئەوەى كەفارەتەكەى بدات لەگەڵ ژنەكەى سەرجێی كرد، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمانى پێكرد پانزە صاع جۆ ببەخشێت بە شەست هەژار.[10]
ئەوس كەسێكی بە تەمەن و پیر بوو،[11] هاوكات جۆرێك لە فێی لەگەڵ بوو، بۆیە لەكاتى تووشبوونى بە فێ جارێكیان خوەیلەى ژنى ئەو بێزاریەى دەربڕی و ئەویش ظيهارى بەرامبەرى بەكارهێنا.[12]
خوەیلە دەڵێت ئەوس كەسێكی بە تەمەن بوو و كەسێكی تووڕەو ئازاربەخش بوو، رۆژێك هاتەوە ماڵ و منیش لەسەر شتێك قسەم لەگەڵ كرد، ئەویش تووڕە بوو و وتى تۆ وەك پشتى دایكم بیت بۆم، ئینجا چوویە دەرەوە، پاشان لەوێ لەگەڵ خەڵكیدا ماوەیەك دانیشت و دواتر هاتەوە ماڵەوە، دەیویست سەرجێم لەگەڵ بكات، منیش وتم نا سوێند بەوەى گیانى خوەیلەى بەدەستە دەستت پێم ناگات، قسەش هەر ئەوەیە كە وتم تا ئەو كاتەى خوا و پێغەمبەرى خوا بڕیارمان لەسەر دەدەن، بەڵام ئەو هەر هەڵمەتى بۆ بردم، بەڵام من رێم پێ نەدەدا تا چۆن ژنێك زاڵ دەبێت بەسەر پیرەپیاوێكدا خستمەژێرەوەو چوومە دەرەوە بۆ لاى دراوسێیەكمان و داواى جلێكم لێ كردو چوومەدەرەوە تا چوومە خزمەت پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم)، مەسەلەكەم بۆ باس كرد و سكالآم كرد لەسەر خراپی رەوشت و هەڵسوكەوتى ئەوس لەگەڵمدا، پێغەمبەرى خوایش (صلى الله عليه وسلم) دەیفەرموو:(يا خويلة ابن عمك شيخ كبير فاتقي الله فيه)، (ئەى خوەیلە ئامۆزاكەت پیرێكى بەتەمەنە، دەى لە ئاستیدا لەخوا بترسە)، خوەیلە دەڵێت سوێند بەخوا نەچووم تا سروش دابەزى و پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئەو بارەى بەسەریدا هات كە لە كاتى سروشدا بەسەریدا دەهات، پاشان بارى ئاسایی بوویەوە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى ئەی خوەیلە خواى گەورە لەسەر تۆ و هاوەڵەكەت ئایەتى دابەزاند، پاشان ئەم ئایەتەى خوێندەوە بەسەرمدا (قد سمع الله قول التي تجادلك في زوجها وتشتكي إلى الله..... وللكافرين عذاب أليم)، پاشان فەرمووى بڵێ بە مێردەكەت با كۆیلەیەك رزگار بكات، وتم ئەی پێغەمبەرى خوا هێندەى نیە بتوانێت كۆیلەیەك ئازاد بكات، فەرمووى دەى با دوو مانگ بەسەر یەكەوە رۆژوو بگرێت، وتم ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) ئەو پیرێكى بەتەمەنەو تواناى رۆژووگرتنى نیە، فەرمووى دەى با كۆڵێك خورما ببەخشێت بە شەست هەژار، وتم ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) ئەوەشی نیە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى دەى ئێمە یارمەتى دەدەین بە كۆڵە خورمایەك، خوەیلە وتى دەى منیش كۆڵە خورمایەكى پێ دەدەم بۆ ئەوە، پێغەمبەرى خوایش (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (أصبت و أحسنت، فاذهبي فتصدقي به عنه، ثم استوصي بابن عمك خيرا)، (پێكات و چاكت كرد، دەى بڕۆ و بەوە صەدەقەكەى بۆ بدە، دواتر لەگەڵ ئامۆزاكەت چاك بە و چاكە بنوێنە)، خوەیلە دەڵێت منیش چووم و وامكرد.[13]
لە ریوایەتى ئەبوو داووددا هاتووە لەو كاتەدا كۆڵە خورمایەك(عرق)-شەست صاع دەكات- هات بۆ پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم)، ئەویش ئەوەى دانا بۆ یارمەتى ئەوس.[14]
ئەوسی كوڕی صامت لەگەڵ شدادى كوڕی ئەوسدا (كە هەردووكیان لە پشتیوانان بوون) چوون لە بەیتولمەقدیس دانیشتن، دواتر لە ناوچەی رەملە لە خاكى فەلەستین كۆچی دوایی كردووە، هەروەك عوبادەى برایشی لە خاكى فەلەستین كۆچی دوایی كرد.[15]
سەبارەت بە مردنى ئەوس چەند رایەك هەیە، رایەك پێی وایە لە سەردەمى خەلیفە عوثمانى كوڕی عەففاندا لە تەمەنى هەشتا و پێنج ساڵیدا وەفاتى كردووە، رایەكى تر دەڵێت لە ساڵی سی و چوارى كۆچی لە ناوچەی رەملە و لە تەمەنى حەفتاو دوو ساڵیدا كۆچی دوایی كردووە،[16] رایەكیش هەیە دەڵێت لە ساڵی سی و دووى كۆچیدا وەفاتى كردووە.[17]
بەو پێیەى باسكراوە ئەوس لە سەردەمى پێغەمبەرى خوادا (صلى الله عليه وسلم) بەتەمەن و پیر بووە، بۆیە پێ دەچێت راى راستتر ئەوە بێت لە تەمەنى هەشتاو پێنج ساڵیدا وەفاتى كردبێت.
[1] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص 118.
[2] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص547.
[3] - الإصابة في تمييز الصحابة، 1، ص156.
[4] - سنن أبي داوود، الرقم 1909.
[5] - الإصابة في تمييز الصحابة، 1، ص156.
[6] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص48، تاريخ الإسلام للذهبي، ج3، ص337.
[7] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص 118.
[8] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص 118.
[9] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص547، الإصابة في تمييز الصحابة، 1، ص156.
[10] - أسد الغابة، ج1، ص220.
[11] - صحيح ابن حبان، الرقم 4341، السنن الكبرى للبيهقي، الرقم 14255، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 26694.
[12] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص547.
[13] - صحيح ابن حبان، الرقم 4341، السنن الكبرى للبيهقي، الرقم 14255، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 26694، المعجم الكبير للطبراني، الرقم 615، و أخرجه مختصرا أبي داوود في سننه، الرقم 1906، و حسنة الألبانى في صحيح و ضعيف سنن أبي داوود، الرقم 2214.
[14] - سنن أبي داوود، الرقم 1906.
[15] - أسد الغابة، ج1، ص220.
[16] - الإصابة في تمييز الصحابة، 1، ص156.
[17] - تاريخ الإسلام للذهبي، ج3، ص371.