ناوى عەبدوڵاى كوڕی عومەرى كوڕی خەططابى قوڕەیشی عەدویە، كونیەكەى ئەبووعەبدوڕەحمانە،[1] یەكێكە لە گەورە هاوەڵە ناسراوەكان و لە زانا گەورەكانى ناو هاوەڵان كە زانستێكی كەموێنەی هەبووە.
باوكى ناوى عومەرى كوڕی خەططابەو یەكێكە لە هاوەڵانى زۆر نزیكی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و موژدەپێدراوى بەهەشت و دووەم خەلیفەى موسڵمانان پاش ئەبووبەكری صدیق.
دایكی ناوى زەینەبى كچی مەظعوونى كوڕی حەبیبەیە، ئەم ئافرەتە لەگەڵ عومەرى كوڕی خەططابدا كۆچی كرد بۆ مەدینە، ئەوەش هاتووە گوایە پێش كۆچكردن بۆ مەدینە مردبێت راست نیە.[2]
منداڵەكانى بریتی بوون لە دوانزە كوڕ وچوار كچ، ئەبووبەكر و ئەبووعوبەیدەو عەبدوڵا و عومەر و حەفصەو سەودە كە دایكیان صەفیەی كچی ئەبی عوبەید بوو، عەبدوڕەحمان كە دایكی ناوى ئومموعەلقەمەى كچی عەلقەمە بوو، سالم و عوبەیدوڵا و حەمزە كە دایكیان ئوممووەلەد بوو، زەید و عائیشە كە دایكیان ئوممووەلەد بوو، بیلال كە دایكی ئوممووەلەد بوو، ئەبووسەلەمەو قلابە كە دایكیان ئوممووەلەد بوو.[3]
عەبدوڵا هەر لە تەمەنى منداڵیەوە لە مەككە موسڵمان بوو، دواتر هاودەم بە باوكى كۆچی كرد بۆ مەدینەو هێشتا نەگەیشتبوویە تەمەنى باڵغی، بۆیە نەیتوانى لە غەزاى بەدر و ئوحوددا بەشدارى بكات و یەكەم غەزا كە تیایدا بەشدارى كرد غەزاى خەندەق بوو.[4]
لە غەزاى بەدردا بەرائى كوڕی عازب ویستى بەشدارى جەنگەكە بكات، بەڵام پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) رێی نەدا هەریەك لە بەرائى كوڕی عازب و ئیبن عومەر بەشدارى بكەن لەبەر كەمى تەمەنیان.[5]
زەید دەڵێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە جەنگى ئوحوددا هەندێ كەسی بە بچووك دانا بۆ بەشدارى لە جەنگەكەو هەموویانى گێڕایەوە، ئەوانیش بریتی بوون لە زەیدی كوڕی جاریە-واتە خۆی- و بەرائی كوڕی عازب و زەیدی كوڕی ئەرقەم و ئەبووسەعیدی خودرى و عەبدوڵاى كوڕی عومەر و جابیری كوڕی عەبدوڵا.[6]
ئیبن عومەر دەڵێت بۆ غەزاى ئوحود كە تەمەنم چواردە ساڵان بوو پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) مۆڵەتى نەدا بەشدارى بكەم، بەڵام بۆ غەزاى خەندەق كە تەمەنم پانزە ساڵان دەبوو مۆڵەتى دام.[7]
بەپێی گێڕانەوەیەكى واقیدی هاتووە یەكەم غەزا كە هەریەك لە ئیبن عومەر و بەرائی كوڕی عازب تیایدا بەشدار بوون بریتی بووە لە غەزاى خەندەق.[8]
ئیبن عومەر لە حودەیبیەدا بەشدارى كردو یەكێك بوو لە بەشداربوانى بەیعەتى ريضوان.[9]
هەروەها ئیبن عومەر لەناو سوپاكەى جەعفەرى كوڕی ئەبووطالیبدا بەشدارى جەنگى موئتەى كرد.[10]
ئیبن عومەر لە فەتحى مەككەشدا بەشدارى كرد.[11]
جارێك عەبدوڵاى كوڕی عومەر داواى لە عومەرى باوكى كرد تا داواى كچەكەی صالحى كوڕی نەححامى بۆ بكات، عومەر وتى ئەو بڕێ هەتیوی هەیەو تا ئەوانە وەستابن كچەكەى نادات بە ئێمە، بۆیە عەبدوڵا چوو بۆ لاى زەیدی مامى و وتى مامە داواى كچی فلآنەكەسم بۆ بكە، زەیدیش چوو بۆ لاى صاڵەح و وتى عەبدوڵاى كوڕی عومەر منى ناردووە بۆ داواى كچەكەت، ئەویش وتى من بڕێ هەتیوم هەیەو ئامادە نیم كچەكەم بدەم بە ئێوەو برازاكانى خۆم لەولا وەستابن، بەڵام دایكی كچەكە حەزى دەكرد كچەكەى بۆ عەبدوڵا بێت، چوو بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) عەبدوڵاى كوڕی عومەر هاتووەتە داواى كچەكەم، كەچی باوكى كچەكەى داوە بە هەتیوێك كە لایەتى و بەخێوی دەكات، هێشتا راى كچەكەشی وەرنەگرتووە، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ناردى بە شوێن صالحدا و فەرمووى: (ئەرێ بێ ئەوەى راى كچەكەت وەربگریت داوتە بە شوو؟) وتى بەڵێ، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى: (أشيروا على النساء في أنفسهن و هي بكر)،[12] (راى كچەكانتان سەبارەت بە خۆیان وەربگرن).
ئیبن عومەر دەڵێت جارێك خەوم بینی كە پارچەیەك ئاوریشم لە دەستمدایەو بەرەو هەر لایەكى بەهەشتی فڕێ دەدەم، منیش لەگەڵ خۆی رادەكێشێت، خەوەكەم گێڕایەوە بۆ حەفصەی خوشكم، ئەویش گێڕایەوە بۆ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى(براكەت پیاوێكی صالحە) یان فەرمووى (عەبدوڵا پیاوێكی صاڵحە).[13]
ئیبن عومەر دەڵێت لە سەردەمى پێغەمبەردا (صلى الله عليه وسلم) دەمبینی كەسێك خەوى دەدی، دەیگێڕایەوە بۆ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، منیش هیوام وابوو خەوێك ببینم تا بیگێڕمەوە بۆ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، جا من ئەوكاتیش لە مزگەوت دەخەوتم، جارێك لە خەومدا بینیم دوو فریشتە منیان برد بۆ دۆزەخ دەتوت وێنەی گۆڕ بەخڕی دیوار كراوە، خەڵكانێكیشی تێدا بوو كە دەمناسین، منیش دەموت پەنا دەگرم بە خوا لە دۆزەخ، پەنا دەگرم بە خوا لە دۆزەخ، پەنا دەگرم بە خوا لە دۆزەخ، فریشتەیەكی تر گەیشت بەو دوو فریشتەیەو بە منى وت مەترسە، منیش خەوەكەم گێڕایەوە بۆ حەفصە-ى خوشكم-، حەفصەش گێڕایەوە بۆ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى(عبدولآ پیاوێكی چاكە ئەگەر بە شەویش نوێژی بكردایە)، سالیم دەڵێت ئیتر دواى ئەوە عەبدوڵا بە شەو زۆر كەم دەخەوت.[14]
ئیبن عومەر زۆر شوێنەوارەكانى پێغەمبەرى خواى(صلى الله عليه وسلم) لەبەرچاو دەگرت، دەچوو لەو شوێنانە دادەنیشت كە كاتى خۆی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لەوێ دانیشتبوو، دەچوو لەو شوێنە نوێژی دەكرد كە پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) نوێژی تێدا كردبوو، درەختێك هەبوو كە جارێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە بنیدا دانیشتبوو، ئیبن عومەر دەچوو ئاوى دەدا بۆ ئەوەی وشك نەبێت.[15]
عەبدوڵاى كوڕی عومەر دەڵێت جارێك لە خزمەت پێغەمبەردا (صلى الله عليه وسلم) بووین، فەرمووى (لە درەختدا دارێك هەیە كە گەلآكەى ناوەرێت، نمونەى وەك موسڵمان وایە،پێم بڵێن ئەوە چیە؟) خەڵكی وایانزانى درەختى بیابانە، منیش وتم دارخورمایە، بەڵام لە ناخى خۆمدا هێشتمەوەو شەرمم كرد بیڵێم، هاوەڵان وتیان ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) پێمان بڵێ، فەرمووى(ئەوە دارخورمایە) عەبدوڵا دەڵێت منیش بە باوكمم وت كە زانیومەو لە شەرمدا نەموتووە، باوكیشم وتى ئەگەر بتوتایە لام خۆشتر بوو لەوەى ئەوەو ئەوەم هەبوایە.[16]
ئیبن عومەر دەڵێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ماوەیەك بەر لە مردنى نوێژی عیشاى بۆ كردین و دواتر كە سەلامى دایەوە هەستایە سەرپێ و فەرمووى(أرأيتكم ليلتكم هذه فإن على رأس مائة سنة منها لا يبقى على وجه الأرض ممن هو اليوم عليها أحد)،[17] واتە(ئەمشەوتان ئەبینن، لەمشەوەوە تا سەد ساڵى تر لەم سەرزەویەدا یەك كەس نامێنێ كە ئەمرۆ لەسەریەتى).
[1] - سير أعلام النبلاء للذهبي، ج3، ص 204.
[2] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 680.
[3] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج4، ص 143.
[4] - سير أعلام النبلاء للذهبي، ج3، ص 204.
[5] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج4، ص367.
[6] - السنن الكبرى للبيهقي، الرقم 16548.
[7] - صحيح البخاري، الرقم 2542، صحيح مسلم، الرقم 3563.
[8] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص156.
[9] - سير أعلام النبلاء للذهبي، ج3، ص 204.
[10] - أسد الغابة، ج3، ص 348.
[11] - سير أعلام النبلاء للذهبي، ج3، ص 210.
[12] - مسند أحمد بن حنبل، الرقم 5542، حسنه شعيب الأرناؤوط.
[13] - صحيح البخاري، الرقم 6630، صحيح مسلم، الرقم 4631، صحيح ابن حبان، الرقم 7181، سنن الترمذي، الرقم 3843، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 7389.
[14] - صحيح البخاري، الرقم 1083، صحيح مسلم، 4632، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 6135، صحيح ابن حبان، الرقم 7179، السنن الكبرى للبيهقي، الرقم 4309.
[15] - أسد الغابة، ج3، ص 348.
[16] - صحيح البخاري، الرقم 130، صحيح مسلم، الرقم 5133، سنن الترمذي، الرقم 2868، مسند أحمدبن حنبل، الرقم 5098.
[17] - صحيح البخاري، الرقم 115 و 549 و 585، صحيح مسلم 4709، صحيح ابن حبان، الرقم 3041، سنن أبو داود، الرقم 3805، سنن الترمذي، الجامع الصحيح، الرقم 2229، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 5698، السنن الكبرى للبيهقي، الرقم 1976، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 5441 و 5839، المعجم الكبير للطبراني، الرقم 12883.