گەمارۆدانى ماڵی عوثمان

پاش كۆتا وتارى عوثمان لە هەینیدا، تووشی ژانەسەرێك بوو و لە هۆش خۆی چوو، خێرا بردیانەوە بۆ ماڵەوە، نەیارەكانى كە لەو شوێنە جیاوازانەوە هاتبوون، هاتن و گەماری ماڵەكەیان دا، بەرامبەر بەوە خێرا دەستەیەك لە مندالآنى هاوەڵان بە فەرمانى باوكیان چوون بۆ ماڵی عوثمان تا بەرگری لە خەلیفە بكەن، لەوانە حەسەن و حوسەینی كوڕانى عەلى كوڕی ئەبوو طالیب، عەبدوڵاى كوڕی زوبەیر و عەبدوڵاى كوڕی عەمر.[1]

صەفییەى دایكی باوەڕداران بە ولاخێكەوە چوو تا بچێت بۆ لاى عوثمان، كەچی ئەشتەر هاتە ڕێی و نەیهێشت، صەفییە وتى بمگێڕنەوە با ئەمە ئابڕووم نەبات، دواتر حەسەنی لە نێوان ماڵی خۆی و عوثماندا داناو خواردن و خواردنەوەى دەنارد بۆ عوثمان.[2]

لەو كاتەى عوثمانى كوڕی عەففان گەمارۆ درا، عەبدوڵاى كوڕی زوبەیر هاودەم بە ئیبن عومەر و حەسەن و حوسەین و مەڕوان و ئەبووهورەیرە و ژمارەیەكى تر وەستان تا بەرگری بكەن لە خەلیفە، خەلیفەش سوێندی دان كە وازبهێنن و بچنەوە ماڵەوە،[3] بەڵام عەبدوڵا و حەسەنى كوڕی عەلى و مەڕوانى كوڕی حەكەم نەچوونەوەو بەرگرییان كرد، عەبدوڵا چەندین شمشێر و تیری بەركەوت و زۆر بریندار بوو، هەروەها حەسەنى كوڕی عەلی و مەروِانیش بریندار بوون.[4]

زەیدی كوڕی ثابت هات و وتى وا پشتیوانان لەبەردەرگان و دەڵێن ئەگەر دەتەوێت ئێمە دووبارە پشتیوانانى خواین، عوثمان وتى پێویستم بەوە نیە، دەست بگرنەوە-و مەجەنگن-،

ئەبووهورەیرە پێی وت ئەمڕۆ هاودەم بە تۆ دەمێنمەوە، عوثمان پێی وت تكام لێت هەیە-بڕیارم بۆت ئەوەیە- بچیتەدەرەوە-جێمبهێڵیت-،

حەسەنى كوڕی عەلى كۆتا كەس بوو كە لەلاى مابوویەوە، چونكە حەسەن و حوسەین و ئیبن عومەر و ئیبن زوبەیر و مەڕوان هاتبوون بۆ لاى، ئەویش زۆر جەختى لێكردنەوە چەكەكانیان دابنێن و بچنەدەرەوەو بچنەوە بۆ ماڵی خۆیان،

ئیبن زوبەیر و مەڕوان پێیان وت: ئێمە بڕیارمان لەسەر خۆمان داوەو وازناهێنین، عوثمانيش دەرگاكەى كردەوەو –لە راستترین گێڕانەوەدا هاتووە-چوونە ژوورەوە بۆ لاى.[5]

ئاشووبگێڕان تەنانەت نەیاندەهێشت عوثمان ئاویش بخواتەوە، ئەو ئاوەى كە خۆی لە سەردەمى پێغەمبەردا (صلى الله عليه وسلم) بیرەكەى كڕیبوو بۆ موسڵمانان، عوثمان وتى ئادەى ئەو دوانەم بۆ بانگ بكەن كە هانتان دەدەن لە دژی من، ئەوانیش هاتن، عوثمان وتى سوێندتان دەدەم بە خوا دەزانن كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هاتە مەدینە ئاوێكی سازگارى تێدا نەبوو جگە لە بیری روومە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (من يشتري بئر رومة فيجعل دلوه مع دلاء المسلمين بخير له منها في الجنة)، (هەركەس بیری روومە بكرێت سەتڵی لەگەڵ سەتڵی موسڵماناندا بە چاكتر لە بەهەشت وەربگرێتەوە)، منیش لە سامانى خۆم كڕیم كەچی ئێستا تەنانەت ناهێڵن لە ئاوى دەریاش بخۆمەوە، وتیان بەرێ وەلآ وایە، وتى سوێندتان دەدەم بە خوا دەزانن مزگەوت تەنگەبەر بووبوو بۆ موسڵمانان و پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (من يشتري بقعة آل فلان فيزيدها في المسجد بخير له منها في الجنة)، (كێ پارچە زەوى فلآنە كەس دەكڕێت تا مزگەوتەكەى پێ فراوان بكات و لە بەهەشتدا لەوە چاكتری بۆ هەبێت)، منیش لە سامانى خۆم كڕیم كەچی ئەمڕۆ ناهێڵن دوو ركات نوێژی تێدا بكەم؟ وتیان بەڵێ بەخوا وایە، وتى سوێندتان دەدەم بە خوا دەزانن من لە سامانى خۆم سوپاى عوسرە-تەبووك-م پڕچەك كرد؟ وتیان بەڵێ بەخوا وایە، وتى سوێندتان دەدەم بە خوا دەزانن پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە شاخى ثهبیرەوە دەیڕوانى بەسەر مەككەداو ئەبووبەكر و عومەرو منی لەگەڵ بوو، كە شاخەكە جوولآ تا بەردى لێ كەوتە خوارەوە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بە قاچی لێیدا و فەرمووى (دامركێ ئەی ثهبیر پێغەمبەرێك و صدیقێك و دوو شەهیدت لەسەرە)؟ وتیان بەڵێ بەخوا وایە، ئەویش وتى الله اكبر سوێند بە خواى كەعبە شایەتیان بۆ دام كە من شەهیدم، سێ جار ئەوەى وت.[6]

شەهیدبوونى:

لە كۆتا رۆژی ژیانیدا عوثمانى كوڕی عەففان بەڕۆژوو بوو، دەیوت خەوم دیوە بە پێغەمبەرى خواوە(صلى الله عليه وسلم) كە فەرموویەتى ئەگەر دەست نەكەیتەوە بەرامبەر بەو هێرشبەرانە دەتكوژن و لاى ئێمە رۆژوو دەكەیتەوە.[7]

عوثمان ئەشتەرى بانگ كرد و وتى ئەو خەڵكە چییان دەوێت؟ ئەویش وتى سێ شت، یان كارەكە بدەیتە دەست ئەوان چییان دەوێت بیكەن، یان خۆت بدەیت بە دەستەوە یان بتكوژن، عوثمان وتى بۆ وازهێنان جلێك داناكەنم كە خوا كردوویەتیە بەرم، بۆ خۆبەدەستەوەدانیش ئەگەر بمكوژن بەخوا دواى من یەكڕیزی نابیننەوە، لەو سەروبەندەدا كەسێك هات و دەرگاكەى كردەوە، موحەممەدى كوڕی ئەبووبەكر هاودەم بە سیانزە كەس هاتە ژوورەوە، موحەممەد ریشی عوثمانى گرت و توند رایكێشا و سەری بەرز كردەوە و دەیوت موعاویەو ئیبن عامیر و نامەكانت فریات ناكەون، ئەویش وتى برازا ریشم بەردە، موحەممەدیش ئاماژەی بۆ كەسێك كرد، كەسەكە هات و داى لە سەری، ئینجا كەوتنە كوشتنى،[8] بەڵام لە گێڕانەوەیەكى تردا هاتووە كە موحەممەد ریشی عوثمانى گرت، عوثمان وتى برازا ریشم بەردە، شوێنێكت گرتووم كە باوكت دەستی لێنەداوە، موحەممەدیش شەرم گرتى و كەنارى گرت، خەڵكەكە هاتنە ژوورەوەو موحەممەد ویستی بەریان پێ بگرێت بەڵام نەیتوانى، ئیتر موحەممەد ماڵەكەى جێهێشت، كەسێك هات و بە دارێك داى لە سەری عوثمان و خوێن لە سەری دەچۆڕا، ئینجا كەوتنە لێدانى بە شمشێر، نائیلەى ژنی خۆی خستە بەردەمى و دەیقیژاند، كەچی دەستى ئەویش بەركەوت و پەنجەكانى بڕان، چی شمەك لە ماڵەكەدا هەبوو هەموویان برد، سەری عوثمانيش لەولاوە كەوتبوویە لای قورئانەكەوە، كەسێك بە قاچی دداى لە سەری و لە قورئانەكە دوورى خستەوە.[9]

ماوەى گەمارۆدانى ماڵی عوثمان چل رۆژ بوو، شەهید كردنیشی لە رۆژی هەینیدا بوو، لە رۆژی هەژدەى ذیلحیججەدا بوو، رایەك دەڵێت لە رۆژانى پاش جەژنى قوربان بوو، رایەكیش دەڵێت لە سێی مانگى ذیلحیججەدا بوو، بەڵام راستتر ئەوەیە لە هەژدەى مانگى ذیلحیججەدا بوو، تەمەنیشی هەشتاو دوو ساڵ تێپەڕی كردبوو، هەندێ دەڵێن هەشتاو دوو ساڵ و شەش مانگ، یان دەڵێن هەشتاو چوار ساڵ یان هەشتاو شەش یان هەشتاو هەشت یان نەوەد ساڵ بوو، هەریەك لە تەمەنى شەست و سێ ساڵی و حەفتاو پێنج ساڵیش هاتووە،[10] ئیبن حەجەر دەڵێت راستترینیان ئەوەیە لە تەمەنى هەشتاو دوو ساڵ و شەش مانگیدا شەهید كرا.[11]

سەبارەت بە شوێنی گۆڕەكەشی ئەوەیە كە لە رۆژهەلآتى بەقیعەوە ئەسپەردە كراوە، رایەك دەڵێت تا سێ رۆژ تەرمەكەى ئەسپەردە نەكرا، رایەكیش دەڵێت تا دوو شەو، رایەكیش دەڵێت هەر یەكەم شەو ئەسپەردە كرا، ئەسپەردەكردنەكەى لەنێوان نوێژی ئێوارەو عیشادا بوو هاودەم بە ژمارەیەكی كەمى هاوەڵان كە حەكیمی كوڕی حیزام و زەیدی كوڕی ثابت و عەلى كوڕی ئەبووطاليب و زوبیەری كوڕی عەوام و كەعبی كوڕی مالیك و طهلحەى كوڕی عوبەیدوڵا و ژنەكانى عوثمانى تێدا بوو، شۆردرا و كفن كرا و نوێژی لەسەر كرا، هەندێ لە خەواریجەكان رێیان پێ دەگرتن و دەیانویست تەرمەكەى بەردباران بكەن و دواتر لە گۆڕستانى جوولەكەكان ئەسپەردە بكرێت تا عەلى كەسێكی نارد بۆ لایان و رێگری كرد لێیان، چەند جار هەوڵ درا رێ نەدەن لە گۆڕستانى بەقیعیش ئەسپەردە بكرێت، بۆیە لە دەرەوەى بەقیع ئەسپەردە كرا تا كاتێك موعاویە بوو بە خەلیفە ئەو دیوارەى نێوانى لابرد، دواتر تەرمى دوو خزمەتكارەكەى عوثمانيشيان هێنا كە كوژرابوون و لەپاڵ عوثماندا ئەسپەردە كران.[12]

   كاتێك هەواڵی شەهیدبوونى عوثمان گەیشت بە عەلى كوڕی ئەبووطالیب، عەلى تەواو شڵەژا و هاودەم بە طهلحەو زوبەیر و سەعد چوون بۆ لاى عوثمان و بینییان كوژراوە، عەلى تووڕە بوو لە حەسەن و حوسەین و وتى ئێوە لەبەر دەرگا بوون و هێشتتان ئەمیری باوەڕداران بكوژرێت؟! ئەوانیش وتیان ئێمە ئاگادار نەبوین بە كوژرانى، عەلى دەستى بەرزكردەوەو زللەیەكی دا لە حەسەن و داى بەسەر سنگى حوسەینیشدا، قسەشی وت بە موحەممەدى كوڕی طهلحەو عەبدوڵاى كوڕی زوبەیر.[13]

كاتێك سەعد هەواڵی كوژرانى عوثمانى بیست داواى لێخۆشبوونى لاى خوا بۆ كرد و سۆزى بۆی جوولآ و ئەم ئایەتەى خوێندەوە (قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُمْ بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمَالًا (103) الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعًا) (الكهف: ١٠٣ - ١٠٤)، دواتر سەعد وتى خوایە پەشیمانیان بكەرەوەو دواتر لەناویان بەرە.[14]

رایەك دەڵێت كاتێك عوثمانى كوڕی عەففان شەهید كرا جوبەیری كوڕی موطعيم نوێژی لەسەر كرد، هەندێكیش دەڵێن حەكیمی كوڕی حیزام بووە، هەندێكیش دەڵێن میسوەرى كوڕی مەخرەمە نوێژی لەسەر كرد.[15]