عەبدوڵاى كوڕی زەید(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڵاى كوڕی زەیدى كوڕی ثهعلەبەیە، لە پشتیوانانە، چەند فەرموودەى لە پێغەمبەرى خواوە(صلى الله عليه وسلم) گێڕاوەتەوە، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى بەدرو ئوحود، سەبارەت بە كاتى وەفاتى دوو را هاتووە، رایەك دەڵێت لە جەنگى ئوحوددا شەهید بووە، رایەكیش دەڵێت لە سەردەمى عوثمانى كوڕی عەففاندا وەفاتى كردووە، بەڵام راى یەكەم دروستە.[1]
عەبدوڵاى كوڕی زەیدی ئەنصارى(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڵاى كوڕی زەیدی كوڕی عاصمە، لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكانە لە مازنیەكان.[2]
سەبارەت بە بەشداریكردنى لە غەزاى بەدردا راجیایی هەیە، بەڵام بۆ بەشداریكردنى لە غەزاى ئوحوددا یەكدەنگى هەیە.[3]
عەبدوڵا چەند فەرموودەى لە پێغەمبەرى خواوە(صلى الله عليه وسلم) گێڕاوەتەوە: عەبدوڵا دەڵێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بۆ نوێژە بارانە عەباكەى هەڵگێڕایەوە.[4]
عەبدوڵا لە جەنگى یەمامەدا بەشدارى كرد و دەستی هەبوو لە كوشتنى موسەیلەمەى درۆزندا، لە سەردەمى عەبدولمەلیكی كوڕی مەڕواندا لە روداوى الحرة دا كوژرا.[5]
عەبدوڵاى كوڕی زوبەیرى هاشمی(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڵاى كوڕی زوبەیری كوڕی عەبدولموطهلیبى كوڕی هاشمی قوڕەیشی هاشمیە، ئامۆزاى پێغەمبەرى خوایە(صلى الله عليه وسلم)، دایكی ناوى عاتیكەى كچی ئەبی وەهبە، لە غەزاى حونەیندا لە دەورى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) مایەوەو بەرگری لێدەكرد، عەبدوڵا لە جەنگى ئەجنادەیندا بەشدارى كرد و تیایدا شەهید بوو، لە جەنگەكەدا دەیان سەربازى رۆمەكانى كوشت تا دواجار خۆیشی شەهید بوو، نزیكەی سی و سێ ساڵان دەبوو.[6]
عەبدوڵاى كوڕی زیبعەری(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڵاى كوڕی زیبعەرى كوڕی قەیسى قوڕەیشی سەهمیە، دایكی ناوى عاتیكەى كچی عەبدوڵایە، عەبدوڵا سەرەتا دوژمنێكی سەرسەخت و نەیارى موسڵمانان بوو، بەڵام لە فەتحى مەككەدا موسڵمان بوو.[7]
كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەتحى مەككەى كرد و چوویە مەككە، عەبدوڵاى كوڕی زیبعەری هاودەم بە هوبەیرەى كوڕی وەهب رایانكرد، هەردووكیان چوون بۆ نەجران، لەوێ وتیان چی بووە؟ ئەوانیش وتیان موحەممەد هاتە مەككەو پێمان وایە بەرەو ئێرەش بێت، ئەوانیش كەوتنە پتەوكردنى قەلآكەیان، ئینجا حەسسانى شاعیری پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) شیعرێكی نووسی بۆ عەبدوڵاى كوڕی زیبعەری، كە عەبدوڵا شیعرەكەى بیست خۆی ئامادە كرد تا بگەڕێتەوە بۆ مەككە، هوبەیرە پێی وت ئامۆزا بۆ كوێ؟ وتی دەچم بۆ لاى موحەممەد، وتى دەتەوێت شوێنی بكەویت؟ وتى ئەرێ بەخوا، هوبەیرە وتى خۆزگە لەگەڵ كەسێكی تر دەهاتم، عەبدوڵا وتى جا بۆچی لەگەڵ ئەمانە بمێنمەوەو ئامۆزاى خۆم و چاكترین كەس-موحەممەد- جێبهێڵم؟! بۆیە عەبدوڵا گەڕایەوەو چوو بەرەو لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) كاتێك لەناو هاوەڵانیدا دانیشتبوو، كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) عەبدوڵاى بینی فەرمووى(ئەوە كوڕی زیبعەریەو دەموچاوێكی پێوەیە كە رووناكى ئیسلامى تێدایە)، كە عەبدوڵا هات، وتى سەلامت لێ بێت ئەی پێغەمبەرى خوا، شایەتى دەدەم هیچ پەرستراوێك نیە جگە لە خوا و تۆیش بەندەو نێردراوى خوایت، سوپاس بۆ خوا كە رێنموونى كردم بۆ ئیسلام، من زۆر دژایەتی تۆم كرد و بە سوارى ئەسپ و وشتر و بە پیادە هاتم بۆ دژایەتى تۆ، دواتر لە دەستت رامكرد بۆ نەجران و هەرگیز نیازى موسڵمان بوونم نەبوو، دواتر خوا خێری بۆ من ویست و خۆشەویستی ئیسلامى خستە دڵمەوە، بیرم كردەوە چۆن لە گومڕاییدا بووم و شوێن دارو بەرد پەرستنێ كەوتم كە سوودى بۆ هیچ كەسێكی ژیر نەبوو، ئەو بتانە نەیاندەزانى كێ دەیانپەرستێ و كێ نایانپەرستێ، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بە عەبدوڵاى فەرموو (سوپاس بۆ خوایەك كە رێنموونى كردیت بۆ ئیسلام، سوپاسی خوا دەكەم كە ئیسلام پێش خۆی دەسڕێتەوە).[8]
عەبدوڵاى كوڕی سائیب(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڵاى كوڕی سائیبى كوڕی صەیفی مەخزوومیە، یەكێك بوو لە قورئان خوێنان.[9]
عەبدوڵا چەند فەرموودەى لە پێغەمبەرى خواوە(صلى الله عليه وسلم) گێڕاوەتەوە:
عەبدوڵا دەڵێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە مەككە بەرنوێژی بۆ كردین بە سوورەتى موئمینون دەستی پێكرد.[10]
هەروەها دەڵێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە فەتحى مەككەدا نوێژی كرد و نەعلەكانى لە لاى چەپیەوە دانابوو.[11]
عەبدوڵا تا سەردەمى دەسەلآتى عەبدوڵاى كوڕی زوبەیر ژیاو لەو سەردەمەدا لە مەككە وەفاتى كرد و ئیبن عەبباس نوێژی لەسەر كرد.[12]
عەبدوڵاى كوڕی سائیبی قوڕەیشی(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڵاى كوڕی سائیبی كوڕی عوبەیدى قوڕەیشیەو هاوەڵی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بووە.[13]
عەبدوڵاى كوڕی سەرجیس(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڵاى كوڕی سەرجیسی موزەنیە، عەبدوڵا دەڵێت جارێك كابرایەك بۆ نوێژی بەیانى هاتە مزگەوت و لە كەنارێكی مزگەوتەوە دوو ركات نوێژی كرد، دواتر لەگەڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) نوێژی دووبارە كردەوە، كاتێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) سەلامى دایەوە، فەرمووى(ئەی فلآنە كەس، چاوەڕێی پاداشتی كام نوێژیان بوویت؟ بە نوێژی تەنهایی خۆت؟ یان بە نوێژەكەت لەگەڵ ئێمە؟).[14]
عەبدوڵا دەڵێت پێغەمبەرى خوام (صلى الله عليه وسلم) بینیوەو نان و گۆشتم لەگەڵ خواردووە، جا كەسێك وتى ئایا پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) داواى لێخۆشبوونى بۆ كردیت؟ عەبدوڵا وتى بەڵێ، هەروەها وتى مۆری پێغەمبەرایەتى نێو دوو شانیم بینیوە.[15]
عەبدوڵاى كوڕی سەعد(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڵاى كورى سەعدى كوڕی جابیرە، ئەمنەى خوشكی عوثمانى كوڕی عەففانى بەهاوسەر گرت و كوڕێكی لێی بوو بە ناوى موحەممەد.[16]
عەبدوڵاى كوڕی سەعدى عامیری(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڵاى كوڕی سەعدى كوڕی ئەبی سەرحى قورەیشی عامیریە، باوكى یەكێك بوو لە نەیارانى ئیسلام، خودى عەبدوڵاش هەر وابوو تا لە فەتحى مەككەدا موسڵمان بوو.
پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە فەتحى مەككەدا لێخۆشبوونى بۆ هەندێ كەس بە رەوا دانەنا، یەكێك لەوانە عەبدوڵاى كوڕی سەعد بوو كە دەبوو لە هەر كوێ بینرا بكوژرێت، عەبدوڵایش چوو لاى عوثمانى كوڕی عەففان خۆی شاردەوە، عوثمان ئەوی هێنا بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) بەیعەت لە عەبدوڵا وەربگرە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) سەری بەرز كردەوەو سێ جار تەماشای كرد و هەر جارە ئامادە نەبوو بەیعەتى لێ وەربگرێت، دواتر بەیعەتى لێ وەرگرت، دواتر پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بە هاوەڵانى فەرموو (ئەرێ پیاوماقووڵێكتان-ژیرێكتان- تێدا نەبوو كە منى بینی بەیعەتى لێ وەرناگرم هەستێت بیكوژێت؟) هاوەڵان وتیان ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) ئێمە چووزانین نیازی دڵی تۆ چیە؟ با بە چاو ئاماژەیەكت بكردایە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (بۆ پێغەمبەرێك شیاو نیە چاوى ناپاكى هەبێت).[17]
عەبدوڵا تا سەردەمى خیلافەتى عوثمانى كوڕی عەففان ژیا و لە سەردەمى خیلافەتى ئەودا والى میصر بوو، عەبدوڵا سەركردەى فتووحاتى ئەفریقیا بوو، بەڵام لەكاتى فیتنەكەدا چوو بۆ عەسقەلان و لەوێ نیشتەجێ بوو و دواتر بەیعەتى بە كەس نەدا تا لە ساڵی سی و شەشی كۆچیدا وەفاتى كرد، گێڕانەوەیەكیش دەڵێت بەڵكو لە جەنگى صفیندا بەشدارى كرد و لە ساڵی پەنجاو حەوتى كۆچیدا وەفاتى كرد، رایەكیش دەڵێت بەڵكو لە ساڵی پەنجاو نۆی كۆچیدا وەفاتى كرد.[18]
عەبدوڵاى كوڕی سەعدى كوڕی سوفیان (رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڵاى كوڕی سەعدى كوڕی سوفیانى كوڕی خالیدە، لە پشتیوانانە، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى ئوحود، دواتریش لە هەموو غەزاكانى تردا بەشدارى كرد تا لە كاتى گەڕانەوەى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)لە تەبووكەوە كۆچی دوایی كرد.[19]
عەبدوڵاى كوڕی سەعدى ئەسلەمى(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڵاى كوڕی سەعدى ئەسلەمیە، فەرموودەى لە پێغەمبەرى خواوە(صلى الله عليه وسلم) گێڕاوەتەوە.[20]
عەبدوڵاى كوڕی سەعدى ئەوسی(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڵاى كوڕی سەعدى كوڕی خەيثهمەیە، لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان، عەبدوڵا یەكێك بوو لە بەشداربوانى حودەیبیەو لە بەیعەتى ريضواندا بەشدارى كرد.[21]
رایەك دەڵێت لە جەنگى یەمامەدا بەشدارى كرد و تیایدا شەهید بوو، رایەكیش دەڵێت تا سەرەتاى دەسەلآتى عەبدولمەلیكی كوڕی مەڕوان ژیا.[22]
عەبدوڵاى كوڕی سەلەمە(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڵاى كوڕی سەلەمەى كوڕی مالیكە، لە پشتیوانانە و كونیەكەى ئەبووموحەممەدە، دایكی ناوى ئونەیسەی كچی عەددیە، لە غەزاى بەدر و ئوحوددا بەشدارى كردو تیایدا شەهید بوو.[23]
دواى غەزاى ئوحود ئونەیسە چوو بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) عەبدوڵاى كوڕم لە ئوحوددا كوژراوەو حەز دەكەم تەرمەكەى نزیك بكەمەوەو بە نزیكی تەرمەكەى ئۆقرەییم بۆ دێت، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) مۆڵەتى پێدا، ئەوەیش چوو و تەرمەكەى هێنایەوە.[24]
عەبدوڵاى كوڕی سەهل(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڵاى كوڕی سەهلى كوڕی زەیدى ئەنصاریە، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى خەیبەر و تیایدا شەهید بوو.[25]
عەبدوڵاى كوڕی سەهلى ئەشهەلى(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڵاى كوڕی سەهلى كوڕی رافیعە، لە پشتیوانانە لە ئەشهەلیەكان، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى بەرد، لە غەزاى خەندەقدا شەهید بوو.[26]
[1] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 97.
[2] - أسد الغابة، ج3، ص 253.
[3] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 99.
[4] - صحيح البخاري، الرقم 979، صحيح مسلم، الرقم 1534، صحيح ابن خزيمة، الرقم 1321، صحيح ابن حبان، الرقم 2917، سنن أبي داود، الرقم 998.
[5] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 98.
[6] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 89.
[7] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 87.
[8] - الجزء المتمم لطبقات ابن سعد، الرقم 166.
[9] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 102-103.
[10] - صحيح مسلم، الرم 722.
[11] - صحيح ابن خزيمة، الرقم 957.
[12] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 103.
[13] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 104.
[14] - صحيح مسلم، الرقم 1199، صحيح ابن حبان، الرقم 2215، السنن الكبرى للبيهقي، الرقم 924، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 20247.
[15] - صحيح مسلم، الرقم 4431، مسند أبي يعلى الموصلي، الرقم 1528.
[16] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 1-7.
[17] - سنن أبي داود، الرقم 3814، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 3408، المستدرك على الصحيحين، الرقم 4306، صححه الألباني في صحيح و ضعيف سنن أبي داود، الرقم 4359.
[18] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 110.
[19] - أسد الغابة، ج3، ص 265.
[20] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 112.
[21] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 108.
[22] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 108.
[23] -الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 120.
[24] - المعجم الكبير للطبراني، الرقم 20327، معرفة الصحابة لأبي نعيم الأصبهاني، الرقم 3735.
[25] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 123.
[26] - أسد الغابة، ج3، ص 273.