جاریەى كوڕى ظوفەر (رضي الله عنه)
ناوى جاریەى كوڕی ظوفەرى یەمامى حەنەفییە، كونیەكەى ئەبوونمرانە، چونكە كوڕێكی هەبوو بە ناوى نمران، مەولایەكیشی هەبوو بە ناوى عقیلی كوڕی دینار، هەریەك لە كوڕەكەى و مەولاكەى فەرموودەیان لێوەگێڕاوەتەوە،[1] بەڵام ئیبن حەجەر دەڵێت سەنەدى گێڕانەوەكەى لە دهثمهوەیە كە زۆر لاوازە.[2]
ئەم هاوەڵە لە كووفە نیشتەجێ بووە.[3]
جاریەى كوڕی جابیر (رضي الله عنه)
رایەك دەڵێت ناوى جاریەى كوڕی جابیرى عەصرییە، ئیبن حەجەر دەڵێت وا دەزانم ناوى جوەیریەى عەصریە كە ئیبن موندە باسی كردووە،[4] یەكێك بوو لە ئەندامانى وەفدى عەبدولقەیس.
جاریەى كوڕی حومەیل(رضي الله عنه)
ناوى جاریەى كوڕی حومەیلى كوڕی نوشەبەى ئەشجەعیە، هاتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و موسڵمان بوو، لە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) مایەوەو بەشدارى غەزاى بەدرى كرد.[5] جاریەى كوڕی حومەیل دواتریش لە غەزاى ئوحوددا بەشدارى كرد و تیایدا شەهید بوو.[6]
جاریەى كوڕی زەید(رضي الله عنه)
ناوى جاریەى كوڕی زەیدی كوڕی عەددەى كوڕی كەلبیە، تا سەردەمى خیلافەتى عەلى كوڕی ئەبووطالیب مایەوەو لە جەنگى صفیندا لە ریزەكانى عەلیدا بەشدارى كرد.[7]
جاریەى كوڕی عەبدوڵاى ئەشجەعى (رضي الله عنه)
ناوى جاریەى كوڕی عەبدوڵاى ئەشجەعیەو هاوپەیمانى بەنى سەلەمە بوو لە پشتیوانان، لە جەنگى یەرمووكدا بەشدار بووەو بەرپرسی بەشێكی سوپاكە بوو، سیفەتى خەلیفە راشیدینەكانیش وابوو تەنها هاوەڵانى پێغەمبەری خوایان (صلى الله عليه وسلم) كردووە بە بەرپرسی سوپا و بەشەكانى سوپا.[8]
جاریەى كوڕی عەبدولمونذیر (رضي الله عنه)
ناوى جاریەى كوڕی عەبدولمونذیرى كوڕی زەنبەرە، فەرموودەیەكى لە پێغەمبەرەوە (صلى الله عليه وسلم) گێڕاوەتەوە كە دەفەرموێت (يوم الجمعة سيد الأيام)،[9] (رۆژی هەینی گەورەى رۆژەكانە).
ئەبونوعەیمی ئەصبەهانى كە ئەو فەرموودەى هێناوە (يوم الجمعة سيد الأيام) لە ئەبولوبابەى كوڕی عەبدولمونذیرەوە هێناویەتى و لەژێر ناوى جاریەى كوڕی عەبدولمونذیریشدا هێناویەتى،[10] واتە پێدەچێت كونیەكەى جاریە ئەبولوبابە بووبێت چونكە باوكى ئەمیش عەبدولمونذیر بووەو هەمان فەرموودەش گێردراوەتەوە.
جاریەى كوڕی قودامە (رضي الله عنه)
ناوى جاریەى كوڕی قودامەى كوڕی مالیكی كوڕی زوهەیری تەمیمی سەعدیە، بەوە ناسراوە كە مامى ئەحنەف بووە، بەڵام لە بنەڕەتدا مامى نەبووە بەڵكو ئەحنەف وەك رێزلێنان و بەرزراگرتنى جاریە بە مامە بانگى دەكرد،[11] كونیەى جاریە ئەبووعەمر یان ئەبوو ئەیووب بووە،[12] یان دەوترێت كونیەكەى ئەبوویەزید بووە.[13]
جاریە دواتر لە بەصرە نیشتەجێ بوو.[14]
جاریەى كوڕی قودامە جارێك لە خزمەت پێغەمبەرى خوادا (صلى الله عليه وسلم) بوو، وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرمایشتێكم پێ بفەرموو كە خواى گەورە بەوە سوودمەندم بكات، بە كورتیش پێم بفەرموو بەڵكو لەبیرم نەچێتەوە، پێغەمبەری خوایش (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (لا تغضب)، (تووڕە مەبە) چەند جارێك جاریەى كوڕی قودامە ئەو قسەى دووبارە دەكردەوەو پێغەمبەرى خوایش (صلى الله عليه وسلم) هەمان شتى دەفەرموو.[15]
جاریە ئامادەى ئەو حاڵە بوو كە تیایدا عومەرى كوڕی خەططاب شەهید كرا، جاریە دەڵێت ئێمە لە كۆتا كەسان بووین كە چووین بۆ لاى عومەرى كوڕی خەططاب، داواى وەسیەتێكمان لێكرد كە كەسی تر لێی نەكردبوو.[16]
جاریە لە سەردەمى خیلافەتى عەلى كوڕی ئەبووطالیبدا سەركردەیەكى دڵسۆزى عەلى بوو،[17] تەنانەت عەلى بۆ بڕیاردان راى ئەوى وەردەگرت، بۆ نموونە كاتێك ویستى كەسێكی بەتوانا دابنێت بۆ ناوچەی فارس كاتێك ئامادە نەبوون خەراج بدەن، جاریە وتى ئەى ئەمیری باوەڕداران ئایا كەسێكت پێ بڵێم كە رادروست و شارەزاى سیاسەت بێت و دەرەقەتى ئەو ئیشە بێت كە پێی دەسپێریت، عەلى وتى ئەو كەسە كێیە؟ وتى زیاد، ئەوەبوو عەلى زیادى دانا بۆ ناوچەی فارس و كرمان و چوار هەزار سەربازى خستە بەردەستى.[18]
كاتێك دایكی باوەڕداران عائیشە لەگەڵ طهلحەو زوبەیردا بەرەو بەصرە دەرچوو، جاریەى كوڕی قودامە چوو بۆ لاى و وتى: ئەى دایكی باوەڕداران سوێند بەخوا كوژرانى عوثمانى كوڕی عەففان زۆر ئازارو زیانى كەمترە لەم دەرچوونەى تۆ لە ماڵەوە كە بەم وشترە نەفرەتیە دەرچویت، تۆ پەردەو حورمەتێكت لاى خواوە بۆ هەبوو كەچی وا ئەو پەردە نەماوەو حورمەتیشت بەزێنراوە، هەركەس بڕواى هەبێ لەگەڵت بجەنگێت بڕواشی هەیە بە كوشتنت، ئەگەر بە ویستى خۆت هاتویت ئەوا بگەڕێرەوە بۆ ماڵی خۆت، ئەگەریش بە زۆرەملێ و ناچارى هێنراویت ئەوا پشت بە من ببەستەو من هاوكارت دەبم.[19]
عەلى كوڕی ئەبووطالیب ئەوى بە سوپایەكەوە نارد بۆ بەصرە كە لەو كاتەدا عەبدوڵاى كوڕی حەضرەمى لێ بوو كە لەلایەن موعاویەوە نێردرابوو تا بەیعەت كۆ بكاتەوە بۆ موعاویە، ئەویش لە ماڵێكدا گەمارۆی دا، دواتریش ماڵەكەى بەسەردا سووتاند.[20]
لە سەردەمى خیلافەتى عەلى كوڕی ئەبووطالیبدا خەڵكێك لە یەمەن لە ئیسلام هەڵگەڕانەوە، ئەوەبوو عەلى سوپایەكى ئامادە كردو جاریەى كوڕی قودامەى كرد بە سەركردەى سوپاكەو ناردى بۆ ئەوێ، لەوێ هەموو ئەوانەى كۆكردەوە كە لە ئیسلام هەڵگەڕابوونەوەو داى لە گەردنى هەموویان و بە ئاگریش جەستەى ئەوانى سووتاند، چونكە عەلى كوڕی ئەبووطالیب فەرمانى بەو كارە كردبوو.[21]
هەروەها عەلى كوڕی ئەبووطالیب بیستى بوسرى كوڕی ئەرطهئە لە حیجاز چ خوێنرێژیەكى كردوە، بۆیە جاریەى كوڕی قودامەى نارد بۆ حیجاز، ئەویش چوو بۆ ئەوێ و هەركەسی ببینیایە بەیعەتدان بە عەلى هەڵوەشاندبێتەوە دەیكوشت.[22]
هەروەها جاریە لە جەنگەكانى تردا لەگەڵ عەلى كوڕی ئەبووطالیبدا بەشدارى كرد.[23]
[1] - أسد الغابة، ج1، ص 385.
[2] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 444.
[3] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص 227.
[4] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 444.
[5] - أسد الغابة، ج1، ص 384.
[6] - أسد الغابة، ج1، ص 384، الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 444.
[7] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 444.
[8] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 444.
[9] - أسد الغابة، ج1، ص 385.
[10] - معرفة الصحابة لأبي نعيم الأصبهاني، الرقم 1554.
[11] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 445.
[12] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص 226.
[13] - تأريخ الإسلام للذهبي، ج4، ص 26.
[14] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص 226.
[15] - صحيح ابن حبان، الرقم 5767، المستدرك على الصحيحين، الرقم 6619، مصنف ابن أبي شيبة، الرقم 24858، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 15668، المعجم الكبير للطبراني، الرقم 2061، شعب الإيمان للبيهقي، الرقم 8026، صححه الألباني في صحيح الترغيب و الترهيب، الرقم 2748.
[16] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج7، ص 56.
[17] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص 226.
[18] - تأريخ الطبري، ج3، ص 151.
[19] - تأريخ الطبري، ج3، ص 15.
[20] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص 226-227، تاريخ الإسلام للذهبي، ج3، ص 587.
[21] - تهذيب الآثار للطبري، الرقم 1382.
[22] - تاريخ الإسلام للذهبي، ج4، ص 26.
[23] - تاريخ الإسلام للذهبي، ج3، ص 545.