روبەیعى كچى نەضر (رضي اله عنها)
ناوى روبەیعى كچی نەضرە، ئەم هاوەڵە لە پشتیوانانە، خوشكی ئەنەسی كوڕى نەضرە كە پێشتر باسمان كردووە، پووری ئەنەسی كوڕی مالیكى هاوەڵی نزیك و خزمەتكارى پێغەمبەرى خوایە(صلى الله عليه وسلم)،[1] دایكی ناوى هیندى كچی زەیدە، روبەیع لەگەڵ سوراقەى كوڕی حارثدا هاوسەرگیری كرد، ئەم ئافرەتە چووەتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و بەیعەتى پێداوە.[2]
روبەیعى كچى نەضر دایكى حارثهى كوڕی سوراقە بوو، جا ئەوەبو حارثهى كوڕی لە غەزاى بەدردا شەهید بوو، روبەیع چوویە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) پێم بڵێ حارثه چۆنە؟ ئەگەر خێری هاتبێتە ڕێ خۆڕادەگرم و لاى خوا چاوەڕێی پاداشت دەبم، ئەگەریش خێری نەهاتبێتە ڕێ ئەوە تا دەتوانم نزاى بۆ دەكەم، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى: (يا أم حارثة إنها جنان في جنة، وإن ابنك أصاب الفردوس الأعلى والفردوس ربوة الجنة وأوسطها وأفضلها)،[3] (ئەى دایكی حارثه بەهەشت چەند بەهەشتێكە، كوڕەكەشت چووەتە فیردەوسی بالآ، فیردەوسیش بەرزایی و نێوەندو و باشترین شوێنی بەهەشتە).
جارێك روبەیعی خوشكی دانى دراوسێیەكیانى شكاندبوو، ئەنەس و كەسوكارى داوایان كرد بیانبوورن، بەڵام ئەوان رازى نەبوون و داواى تۆڵەیان كرد، هاتن بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و ئەویش فەرمانى قیصاصی كرد، ئەنەس وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) دانى روبەیع بشكێنن؟ نا سوێند بەوەى تۆی بە حەق ناردووە ئەوە ناكەن، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى ئەى ئەنەس كتێبی خوا بریتیە لە قیصاص_واتە ئەوەى داناوە-، ئەوەبوو بەرامبەرەكە رازى بوون و لێی خۆش بوون، پێغەمبەرى خوایش (صلى الله عليه وسلم) فەرموى (إن من عباد الله من لو أقسم على الله لأبره)،[4] (لە بەندەكانى خوا كەسانێ هەن كە ئەگەر سوێندى خوا بدەن خوا سوێندەكەیان ناشكێنێت).
روبەیعى كچی طوفەیل(رضي الله عنها)
ناوى روبەیعى كچى طوفەیلى كوڕی نوعمانە، چووەتە خزمەت پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) و بەیعەتى پێداوە.[5]
روبەیعى كچی میعوەذ(رضي الله عنها)
ناوى روبەیعى كچی میعوەذی كوڕی عەفرائە، لە پشتیوانانە لە بەنى نەججار، هاوسەری ئیاسی كوڕی بوكەیرە،[6] باوكى روبەیع یەكێكە لە هاوەڵە گەورەكانى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و لە بەیعەتى عەقەبەو بەدریشدا بەشدار بوو.[7]
دایكی ناوى ئوممویەزیدى كچی قەیسە، روبەیع خوشكێكی هەبوو بە ناوى عومەیرە[8] كە ئەویش هاوەڵی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بوو.
ئیاس لە دواى غەزاى بەدر ئەو ژنەى هێنا، بە بەڵگەى گێڕانەوەیەك كە روبەیعى ژنى دەڵێت: رۆژى هاوسەرگیریەكەم پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هات بۆ ماڵمان و دوو كیژ گۆرانییان دەوت، لە گۆرانیەكەیاندا دەفیان لێدەدا و باسی باوباپیرانی منیان دەكرد كە لە بەدر كوژران و دەشیانوت پێغەمبەرێكمان تێدایە كە دەزانێت سبەینێ چی دەبێت، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى: ئەم قسەیان مەڵێن.[9]
روبەیع كوڕێكى هەبوو بە ناوى موحەممەد، بەڵام هیچ بەڵگە نیە لەسەر هاوەڵبوونى موحەممەدى كوڕی.[10]
روبەیع دەڵێت: ئەو شەوەى گوازرامەوە بۆ بەیانیەكەى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هات بۆ ماڵمان و لەسەر جێگەكەم لە نزیكمەوە دانیشت، بڕێك ئافرەتی تازە پێگەیشتووش گۆرانییان دەوت و دەفیان لێدەداو باسی باوكە كوژراوەكانیان لە بەدر دەكرد، تا ئەوەى یەكێكیان وتى
وفینا نبی یعلم ما فی غد
(لەنێوماندا پێغەمبەرێك هەیە كە دەزانێت سبەى چی روودەدات)،
پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى: (بەوجۆرە مەڵێ و ەوەى پێشتر دەتوت ئەوە بڵێ).[11]
روبەیع لە غەزاكاندا لەگەڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بەشدارى دەكرد، لە بەیعەتى ريضوانیشدا بەشدار بوو.[12]
روبەیع دەڵێت: ئێمە لە غەزاكاندا لەگەڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بووین ئاومان دەگێڕاو تیمارى بریندارەكانمان دەكرد و كوژراوەكانیشمان دەگێڕانەوە بۆ مەدینە.[13]
روبەیع دەڵێت: جارێك پوورم منى نارد بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، منیش كە چووم دەبینم برێك كالآى لایە كە پاشاى بەحرەین بە دیارى بۆی ناردبوو، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) پڕی هەردوو دەستى پڕكرد و فەرمووى: (كچە شیرینەكەم ئەمە بۆ تۆ).[14]
روبەیع دەڵێت جار هەبوو پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەهات بۆ ماڵمان و دەستنوێژى دەگرت و منیش ئاوى دەستنوێژم دەكرد بە دەستیدا.[15]
روبەیع دەڵێت: پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە رۆژی عاشوورادا هەواڵی نارد بۆ پشتیوانان هەركەس بەڕۆژوو نیە ئەوا با ئەو بەشەی تری رۆژەكەى ماوە بە رۆژوو بێت، هەركەسیش رۆژی كردوەتەوەو هیچی نەخواردووە با بەرۆژوو بێت، ئیتر ئێمەش خۆمان رۆژوومان دەگرت و منداڵەكانیشمان فێری رۆژوو دەكردن، تەنانەت بە شمەكى یارى سەرقاڵمان دەكردن و ئەگەریش یەكێكیان بگریایە بۆ خواردنێك بەو یاریانە سەرقاڵمان دەكرد تا ئێوارە دەهات.[16]
وەستانێك:
سەبارەت بە مەسەلەى رۆژووگرتن لە رۆژی عاشوورادا چەند فەرموودەیەك هەن كە راى جیاواز لەو بارەوە دەخەنەڕوو، لێرەدا بۆ بەرچاوروونى و زانینی دەقە جیاجیاكان چەند فەرموودەیەك لەو بارەوە دەخەینەڕوو، چونكە هەندێ پێیان وایە رۆژوگرتن تیایدا دروست نیە و زۆرینەش رایان وایە رۆژووگرتن تیایدا سوننەتە:
ئیبن عەبباس دەڵێت: پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هاتە مەدینە بینی جوولەكە رۆژی عاشوورا ْ بەڕۆژوو دەبن، فەرمووى ئەوە چیە؟ وتیان ئەوە رۆژێكی باشە تیایدا خواى گەورە بەنى ئیسرائیلی لە دوژمنەكانیان رزگار كرد، بۆیە مووسا رۆژووی تێدا گرت، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (دەى من لە ئێوە شیاوترم بە مووسا) بۆیە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) رۆژووى تێدا گرت و فەرمانى كرد خەڵكیش رۆژووى تێدا بگرن.[17]
ئەبووقەتادە دەڵێت: پرسیار كرا لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) سەبارەت رۆژوى رۆژی عاشووراْ ، ئەویش فەرمووى: (أحتسب على الله أن يكفر السنة التي قبله)،[18] (هیوام وایە خوا بەو رۆژووە تاوانى ساڵێكی پێشتری بسڕێتەوە).
عائیشەی دایكی باوەڕداران دەڵێت: پێش رۆژووی رەمەزان لە عاشوورادا رۆژوو دەگیرا، كاتێك رۆژووى رەمەزان واجب كرا ئیتر هەركەس بیویستایە رۆژووی عاشووراى دەگرت و هەركەسیش بیویستایە رۆژووى عاشووراى نەدەگرت.[19]
ئیبن عومەر دەڵێت: خەڵكی سەردەمى نەفامى رۆژووی عاشوورایان دەگرت، جا كاتێك رەمەزان واجب بوو پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى: (كێ دەیەوێت بەرۆژوو بێت و كێ دەیەوێت بەڕۆژوو نەبێت).[20]
ئیبن عومەر دەڵێت: پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) رۆژوی عاشووراى دەگرت و فەرمانى دەكرد خەڵك بەرۆژوو بن، كاتێك رەمەزان واجب كرا ئیتر واز هێنرا لە رۆژووى عاشوورا، ئیتر ئیبن عومەر رۆژووی عاشووراى نەدەگرت مەگەر كاتێك بكەوتایەتە بەر ئەو رۆژانەى كە ئیبن عومەر هەمیشە رۆژووی تێدا دەگرت.[21]
ئەمەو چەندین فەرموودەى تری هاوشێوە لەم بارەوە هاتوون و زانایان راى جیاوزیان لەو بارەوە خستووەتە ڕوو، بۆ نموونە:
ئیبن حەجەر لە فتح الباری دا دەڵێت: لە كۆی فەرموودەكانەوە دەردەكەوێت رۆژووی عاشوورا پێشتر واجب بووە...بەڵام دواتر كە واجب بوونى نەما سوننەت بوونى هەر مایەوە...بە تایبەت بەو بەڵگەى كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) تا ساڵی وەفاتیشی گرنگى پێداوە.[22]
نەوەوى دەڵێت: زانایان لەسەر ئەوە كۆدەنگن لەمڕۆدا رۆژووی رۆژی عاشوورا سوننەتەو واجب نیە.[23]
روبەیع دەڵێت: رۆژێك من و بڕێك لە پشتیوانان چووین بۆ لاى ئەسمائی كچی مەخرەبە كە دایكی ئەبووجەهل بوو، عەبدوڵاى كوڕی لە یەمەنەوە بۆنى خۆشی بۆ دەنارد و ئەویش دەیفرۆشت، منیش لەو بۆنى خۆشم دەكڕی، جارێك بڕێكی بۆ كێشام و منیش لە كیفی یەكێكی تردا دامنا، ئەویش وتى مافەكەى من لاى خۆت بنووسە، منیش بە نووسەرەكەم وت بینووسە لەسەر روبەیع، ئەویش وتى تۆ كچی ئەو كەسەیت كە گەورەكەى ئەوی كوشت، منیش وتم بەخوا من كچی بكوژی گەورەكەى ئەو نیم، بەڵكو من كچی بكوژی كۆیلەكەى ئەوم، ئەویش وتى بەخوا ئیتر هەرگیز هیچت پێ نافرۆشم، منیش وتم بەخوا ئیتر هەرگیز هیچت لێ ناكڕم، بەخوا بۆنی خۆش نیەو هیچ بۆنی نیە، دواتر روبەیع وتى كچەكەم بەخوا بۆنی لەوە خۆشترم نەكردبوو، بەڵام كاتێك ئەو قسەی كرد تووڕە بووم و وا وەڵامم دایەوە،[24] ئەم رووداوەش لە سەردەمى خیلافەتى عومەرى كوڕی خەططابدا بوو.[25]
روبەیع دەڵێت -لە سەردەمى عوثمانى كوڕی عەففاندا– بە مێردەكەمم وت چیم هەیە دەیدەم بە تۆ بەڵام لێم جیا ببەرەوە، ئەویش وتى باشە، ئەوەبوو چی شتم هەبوو پێم دا جگە لە قەڵغانەكەم، كەچی ئەو نارازى بوو و لاى عوثمانى كوڕی عەففان شكاتى لێكردم، دواجار عوثمان وتى دەبێت مەرجەكەت بێتەدى، منیش قەڵغانەكەشم پێدا، ئەم رووداوەش لە ساڵی سی و پێنجى كۆچیدا بوو.[26]
[1] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 642.
[2] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج8، ص 424.
[3] - سنن الترمذي، الرقم 3180، صححه الألباني في صحيح و ضعيف سنن الترمذي، الرقم 3174.
[4] - صحيح البخاري، الرقم 2576، صحيح مسلم، الرقم 3260، صحيح ابن حبان، الرقم 6584، سن أبي داود، الرقم 4000، سنن ابن ماجة، الرقم 2645، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 6744،السنن الكبرى للبيهقي، الرقم 14985، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 12060، مسند أبي يعلى الموصلي، الرقم 3423، المعجم الكبير للطبراني، الرقم 20504.
[5] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 641.
[6] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 641.
[7] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 492.
[8] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 492.
[9] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج8، ص447.
[10] - أسد الغابة، ج5، ص83.
[11] - صحيح البخاري، الرقم 3798.
[12] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 641.
[13] - صحيح البخاري، الرقم 2747.
[14] - المطالب العالية لابن حجر، الرقم 3919.
[15] - سنن الدارمي، الرقم 727، سنن أبي داود، الرقم 110، حسنه الألباني في صحيح و ضعيف سنن أبي داود، الرقم 126.
[16] - صحيح البخاري، الرقم 1873، صحيح مسلم، الرقم 1984، صحيح ابن حبان، الرقم 3680.
[17] - صحيح البخاري، الرقم 1917واللفظ له، صحيح مسلم، الرقم 1975، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 2779.
[18] - صحيح مسلم، الرقم 2050، صحيح ابن حبان، الرقم 3692، سنن الترمذي، الرقم 716، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 22039.
[19] - صحيح البخاري، الرقم 4241، صحيح مسلم، الرقم 1962، صحيح ابن خزيمة، الرقم 1936، صحيح ابن حبان، الرقم 3681، سنن الترمذي، الرقم 717، سنن أبي داود، الرقم 2099، سنن الدارمي، الرقم 1760، مسند احمد بن حنبل، الرقم 25539.
[20] - صحيح البخاري، الرقم 4240.
[21] - صحيح البخاري، الرقم 1802، صحيح مسلم، الرقم 1968.
[22] - فتح الباري، ج4، ص 247.
[23] -شرح النووي على صحيح مسلم، ج8، ص 5.
[24] - المطالب العالية، الرقم 1392.
[25] - الآحاد و المثاني لابن أبي عاصم، الرقم 2807.
[26] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 641.