ناوى عەوفى كوڕی مالیكی كوڕی ئەبی عەوفى ئەشجەیە، لە ساڵی فەتحى خەیبەردا موسڵمان بوو، دواتریش لە فەتحى مەككەدا بەشدارى كرد و ئالآى هۆزەكەى بەدەستەوە بوو.[1]

عەوف لە غەزاى تەبووكدا بەشدارى كرد، خۆی دەڵێت لە غەزاى تەبووكدا چووم بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) كە لە ناو گومەزیەكى لەپێستە دروستكراودا بوو، فەرمووى (اعدد ستا بين يدي الساعة: موتي، ثم فتح بيت المقدس، ثم موتان يأخذ فيكم كقعاص الغنم، ثم استفاضة المال حتى يعطى الرجل مائة دينار فيظل ساخطا، ثم فتنة لا يبقى بيت من العرب إلا دخلته، ثم هدنة تكون بينكم وبين بني الأصفر، فيغدرون فيأتونكم تحت ثمانين غاية، تحت كل غاية اثنا عشر ألفا)،[2] (شەش شت بژمێرە كە پێش قیامەت دێن: مەرگى من، دواتر فەتحى بەیتولمەقدیس، دواتر مەرگانێ كە وەك دەردەمەڕ لێتان دەخات، دواتر زۆری سامان تا ئەوەى سەد دینار دەدرێت بە كەسێك كەچی هێشتا تووڕەو نارازیە، دواتر فیتنەیەك كە چی ماڵە عەرەبە تێی دەچێت، دواتر ئاگربەستێك لەنێوان ئێوەو بەنیلئەصفەردا دەبێت، كەچی ئەوان ناپاكى دەكەن و لەژێر هەشتا دەستەدا دێن بۆتان و هەر دەستەیەكیان دوانزە هەزار دەبن).

عەوف دەڵێت كە چوومە لاى چادرەكەى، فەرمووى وەرە ژوورەوە ئەی عەوف، منیش وتم هەموو لەشم یان بەشێكم-وەك سوعبەتێك- فەرمووى هەموو لەشت،[3] جا كاتێك فەرمووى مەرگى من، مات كەوتم و دڵم داگیرا،[4] گریانێك دایگرتم خەریكبوو بدەمە پرمەى گریان، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هێوری دەكردمەوەو بێدەنگى دەكردم،[5] ئینجا فەرمووى بڵێ یەك، منیش وتم یەك، دواتر ئەوانى تریشی بۆ باسكردم.[6]

عەوفى كوڕی مالیك دەڵێت شەوێك لەرێی سەفەرماندا دابەزین و هەركەس چوویە شوێنی خۆی، لە نیوەى شەودا هەستام دەبینم وا وشترەكەى پێغەمبەرە(صلى الله عليه وسلم) و كەس لە لاى نیە، چووم بە دواى پێغەمبەردا (صلى الله عليه وسلم) بگەڕێم، كەچی بینیم موعاذی كوڕی جەبەل و عەبدوڵاى كوڕی قەیس وەستاون، وتم پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) كوا؟ وتیان نازانین، بەڵام لەوپەری شیوەكەوە دەنگێكمان بیست، كەمێك وەستاین و پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هاتەوەو فەرمووى (كەسێك لاى پەروەردگارمەوە هات و سەرپشكی كردم لەنێوان ئەوەى نیوەى ئوممەتەكەم بخاتە بەهەشت یان شەفاعەتم بۆ هەبێت، منیش شەفاعەتم هەڵبژارد)، وتیان ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) سوێندت دەدەین لەبەر خوا و لەبەر هاوەڵیمان بۆت ئێمەش لە دەستەى شەفاعەتەكەت بین، فەرمووى ئێوە لە دەستەى شەفاعەتمن، دواتر كە چوون فەرمووى (فإني أشهد من حضر أن شفاعتي لمن مات لا يشرك بالله شيئا من أمتي)،[7] (ئامادەبوان بە شایەت دەگرم شەفاعەتم بۆ هەر كەسێكە لە ئوممەتەكەم كە مرد هیچ هاوەڵێكى بۆ خوا بڕیار نەدابێت).

عەوف دەڵێت جارێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) نوێژی مردووى لەسەر تەرمێك كرد، بەشێك لە نزاكەیم لەبەركرد كە دەیفەرموو (اللهم اغفر له وارحمه وعافه واعف عنه، وأكرم نزله ووسع مدخله، واغسله بالماء والثلج والبرد، ونقه من الخطايا كما نقيت الثوب الأبيض من الدنس، وأبدله دارا خيرا من داره، وأهلا خيرا من أهله وزوجا خيرا من زوجه، وأدخله الجنة وأعذه من عذاب القبر- أو من عذاب النار)، منیش وتم خۆزگە ئەو مردووە من بوومایە.[8]

عەوفى كوڕی مالیك دەڵێت پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (خيار أئمتكم الذين تحبونهم ويحبونكم ، ويصلون عليكم وتصلون عليهم، وشرار أئمتكم الذين تبغضونهم ويبغضونكم، وتلعنونهم ويلعنونكم)، (چاكترینی پێشەواو سەركردەكانتان ئەوانەن كە ئێوە خۆشتان دەوێن و ئەوانیش ئێوەیان خۆش دەوێت، رەحمەتتان بۆ دەنێرن و ئێوەش رەحمەتیان بۆ دەنێرن، خراپترینی سەركردەو پێشەواكانیشتان ئەوانەن كە ئێوە رقتانە لێیان و ئەوانیش رقیانە لێتان، ئێوە نەفرینیان لێ دەكەن و ئەوانیش نەفرینتان لێ دەكەن)، وترا ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) ئایا بەرامبەر بەو سەركردە خراپانە بە شمشێر نەجەنگین؟ فەرمووى (لا، ما أقاموا فيكم الصلاة، وإذا رأيتم من وڵاتكم شيئا تكرهونه، فاكرهوا عمله، ولا تنزعوا يدا من طاعة)،[9] (نەخێر، تا كاتێك لەنێوتاندا نوێژ بكەن، ئەگەریش شتێكتان لە بەرپرسەكانتان بینی كە پێتان ناخۆش بوو، ئەوە رقتان لە كارەكەى بێت و دەستی گوێڕایەڵی لێ بەرمەدەن).

لە سەردەمى خیلافەتى عومەرى كوڕی خەططابدا عەوفى كوڕی مالیك لە شام بوو، جا كاتێك عومەر چوو بۆ شام بینی كابرایەكى ئەهلی كیتاب زۆری لێدراوەو هات بۆ لاى عومەر و وتى بزانە موسڵمانێك چی لێكردوم، عومەر زۆر تووڕە بوو و وتى بزانن كێ بووە، زانرا عەوفى كوڕی مالیك بووە، صوهەیب بە عەوفى وت ئەمیری باوەڕداران زۆر لێت تووڕەیەو دەترسم پێش وەختە حوكمت لەسەر بدات، جا زوو خۆت بگەیەنە بە موعاذی كوڕی جەبەل و قسەی لەگەڵ بكە، كە عومەر لە نوێژ بوویەوە، وتى كابرات هێنا؟ صوهەیب وتى بەڵێ، موعاذ هەستا و وتى ئەی ئەمیری باوەڕداران ئەوە عەوفى كوڕی مالیكەو پێشتر گوێی لێ بگرە بزانە چی بووە، عومەر وتى بۆچی واتكردووە بە كابرا؟ عەوف وتى بینیم ئافرەتێكی موسڵمان لەسەر گوێدرێژێ بوو و ئەو جڵەوەكەى گرتبوو، جا تێیخوڕی تا ئافرەتەكە بخاتە خوارەوە، بەڵام ئافرەتەكە نەكەوتە خوارەوە، كابرا پاڵی نا بە ئافرەتەكەوەو ئافرەتەكە كەوت و كابراش خۆی دا بەسەریدا، عومەر وتى دەبێت ئافرەتەكە بهێنیت بزانم ئەوە راستە؟ عەوف چوو بۆ لاى ئافرەتەكە، باوكى و مێردەكەى وتیان بەم كارەت ئابڕوومان مەبە، با نەناسرێین، ئافرەتەكە وتى بەخوا لەگەڵی دەچم، ئەوانیش وتیان دەی ئێمە لە بری تۆ دەچین، ئەوەبوو چوون بۆ لاى عومەر و شایەتییان بۆ دا، عومەریش فەرمانى كرد كابراى جوولەكە لەخاچ درا و وتى ئێمە وا لەگەڵ ئێوە رێك نەكەوتبووین.[10]

دواجار عەوف لە ساڵی حەفتا و سێی كۆچی و لە سەردەمى عەبدولمەلیكدا كۆچی دوایی كرد.[11]