ئوسەیر (رضي الله عنه):
ناوى ئوسەیری كوڕی عەمرى كیندیە،[1] فەرموودەیەكى لە پێغەمبەرەوە (صلى الله عليه وسلم) گێڕاوەتەوە كە دەفەرموێت (لا يأتيك من الحياء إلا خير)،[2] (شەرم و حەیا تەنها خێرت دێنێتەڕێ).
كاتێ یەزیدی كوڕی موعاویە دەسەلآتى گرتەدەست، بڕێ لە موسڵمانان چوون بۆ لاى ئوسەیر، ئوسەیر پێی وتن: خەڵكى دەڵێت یەزید چاكترین و زاناترین و خانەدان ترین كەسی ئوممەتى موحەممەد(صلى الله عليه وسلم) نیە، منیش هەر وا دەڵێم، بەڵام سوێند بەخوا ئەگەر ئوممەتى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) یەكدەنگ بن زۆر لام خۆشترە لەوەى دووبەرەكى لەنێویاندا رووبدات، ئەگەر دەرگایەك ئوممەتى موحەممەد(صلى الله عليه وسلم) پیایدا بچنەژوورەوە رێ هەبێت پیایدا بچنە ژوورەوە ئایا رێی نابێت بۆ چوونەژوورەوەى یەك كەس بە تەنها؟ وتمان، نا، وتى ئەى ئەگەر هەموو ئوممەتى موحەممەد(صلى الله عليه وسلم) یەك یەك بڵێن من خوێنى براكەم ناڕژم و سامانى نابەم، ئایا بۆیان گونجاو نیە؟ وتیان بەڵێ، وتى دەى منیش ئەوەتان پێ دەڵێم، پاشان وتى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (لا يأتيك من الحياء إلا خير)، (شەرم و حەیا تەنها خێرت دێنێتەڕێ)، یەكێك لە ئامادەبوان وتى لە چیرۆك و بەسەرهاتى لوقماندا هاتووە شەرم و حەیا هەندێكی لاوازى و هەندێكى چاكەو نەرمونیانیە، ئوسەیر تووڕە بوو و راپەڕی و بە توورەییەوە وتى: لە ماڵەكەم بچنە دەرەوە، لە ماڵەكەم بچنەدەرەوە، بۆچی هاتون بۆ لام؟ حەمید كە ئامادەبووى ئەو كۆڕە بوو دەڵێت: زۆر هەوڵم دا لەگەڵی تا ئارام بوویەوە، دواتر ئێمەش چووینە دەرەوە.[3]
پەندو وانە:
- گرنگیدانى هاوەڵان بە یەكڕیزی ئوممەتى ئیسلامى زۆر لەبەرچاوە، دەبینین هاوەڵان یەكدەنگییان لە زۆر مەسەلەى تر لا گرنگتر بووە، تەنانەت لە مەسەلەى هاتنەسەر دەسەلآتى یەزیدی كوڕی موعاویەدا دەبینین بە گشتى هاوەڵان یەكڕیزی موسڵمانان و نەڕژانى خوێنیان لا لەپێشتر بوو لە وەستان بەرامبەر بەو دەسەلآت وەرگرتنە، راپەڕینی هەریەك لە حوسەینى كوڕی عەلى و عەبدوڵاى كوڕی زوبەیریش (رەزاى خوا لە خۆیان و باوكیان) ئیجتیهادێك بوو كە تا ئەمڕۆش مشتومڕ هەیە لەسەر راستی ئیجتیهادەكەیان، بە گشتى هاوەڵان پێیان باش بوو بەیعەت بدرێ و یەكڕیزی موسڵمانان بمێنێتەوە باشترە تا ئەوەى دووبەرەكى و ململانێ بكەوێتە نێو موسڵمانان.
ئوسەیر (رضي الله عنه):
راجیایی هەیە سەبارەت بە ناوى، ئیبن حەجەر بە ئوسەیری كوڕی جابری كوڕی سەلیمی كوڕی حەیانى تەمیمی ناوى دێنێ،[4] ئیبن عەبدولبەر بە ئوسەیری كوڕی عەمری كوڕی جابری موحاریبی هێناویەتى و دەڵێت بە ئوسەیری كوڕی جابر و یەسیرى كوڕی جابریش ناوى هاتووە، كونیەكەشی بە ئەبولخیار دێنێ،[5] لە سەروبەندى كۆچكردنى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بۆ مەدینە لەدایك بوو، لە تەمەنى هەشتاو پێنج ساڵیدا كۆچی دوایی كرد.[6]
ئەبوونوعەیم و ئیبن مندە ئوسەیری كوڕی جابرو ئوسەیری كوڕی عەمر بە دوو كەسی جیا دەزانن.[7]
ئوسەیرى كوڕی عەمر (رضي الله عنه):
ناوى ئوسەیری كوڕی عەمرى كوڕی قەیسی كوڕی مالیكی كوڕی عەددیە، لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان لە بەنى نەججار،[8] باوكى ناسراوە بە ئەبوو خاریجە، دایكیشی ناوى ئامینەى كچی عەجرەیە.[9]
دەشوترێ ناوى ئوسەیدە یان ئەنەس یان ئونەیس یان سیبرە، بەڵام زیاتر بە كونیەكەى ناسراوە كە ئەبوو سولەيطه.[10]
كوڕێكى هەبوو بە ناوى عەبدوڵا كە فەرموودەى لە باوكیەوە گێڕاوەتەوە.[11]
ئوسەیر بەشدار بوو لە غەزاى بەدردا،[12] لە غەزاكانى تریشدا لەگەڵ پێغەمبەردا (صلى الله عليه وسلم) بەشدارى كرد.[13]
ئوسەیری كوڕی عەمرى كوڕی سەیار (رضي الله عنه):
ناوى ئوسەیر یان یەسیرى كوڕی عەمرى كوڕی سەیارى كوڕی دەرمەكەیە، ئیبن حەجەر ئەم هاوەڵە بە جیا دادەنێت لەگەڵ ئوسەیری كوڕی عەمردا كە پێشتر هێنامان، دەشڵێت هەندێ ئەو دوانە تێكەڵ دەكەن.[14]
ئوسەیری كوڕی عوروە (رضي الله عنه):
ناوى ئوسەیری كوڕی عوروەی كوڕی سوادى كوڕی هەيثهمى ئەنصاریە،[15] دەشوترێ ناوى باوكى عەمر بووە، كەسێكى زمان پاراوو رەوانبێژ بوو.[16]
ژنەكەى ناوى حەبیبەی كچی موعەتەبە، بە ئوم حەبیب ناسراوە، حەبیبە موسڵمان بوو و بەیعەتى دا بە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، كوڕێكیان هەبوو بە ناوى ئەبووبوردە.[17]
لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان،[18] بەشدارى كرد لە غەزاى ئوحود و غەزاكانى دواتریشدا، لە جەنگى نەهاوەنددا كوژرا.[19]
بەپێی گێڕانەوەیەك ئایەتى (إنا أنزلنا إليك الكتاب بالحق لتحكم بين الناس بما أراك الله ولا تكن للخائنين خصيما... إن الله لا يحب من كان خوانا أثيما) لەسەر ئوسەیر دابەزیوە، ئیبن عەبدولبەر دەڵێت دواى دابەزینی ئایەت لەسەرى ئوسەیر تۆمەتبار كرا بە دووروویی. [20]
لە تەفسیری ئیبن كەثيردا سەبارەت بە ئایەتى (لهمت طائفة منهم أن يضلوك وما يضلون إلا أنفسهم وما يضرونك من شيء) هاتووە دەڵێت: واتە ئوسەیرى كوڕی عوروەو هاوەڵانى كاتێ دژ بە قەتادەى كوڕی نوعمان ستایشی بەنو ئوبەیرقیان كرد و سەركۆنەى قەتادەى كوڕی نوعمانیان كرد، تۆمەتباركردنى قەتادەش لەلایەن بەنوئوبەیرقەوە وا نەبوو كە لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) باسیان كرد.[21]
رووداوەكەش بەمجۆرە بوو: بەنى ئوبەیرق ماڵێك بوون لە نزیك ماڵى قەتادەى كوڕی نوعمانەوە، بەنى ئوبەیرق بریتی بوون لە بیشر و بەشیر و موبەشیر، بەشیر كەسێكى دووڕوو بوو و شیعری دژ بە هاوەڵان دەوت و دواتر شیعرەكەى دەدایەوە پاڵ كەسێكى تر، زۆر دەستڕۆیش نەبوون و هەژار بوون، ...رەفاعەى كوڕی زەید كە مامى قەتادە بوو لە كاروانێكى شام بڕێ خواردنى كڕی و لەناو گۆزەیەكدا داینا و بڕێ چەكیشی لەگەڵدا بوو، شەو خواردن و چەكەكان برابوون، بۆ بەیانى رفاعە هات و و وتى برازاكەم ئەمشەو شتەكانمان براون، دواى پرسیاركردن وتیان بینیمان ئەمشەو بەنى ئوبەیرق ئاگریان كردبوویەوەو وادەزانین خواردنەكەى ئێوەیان بردبوو، بەنوئوبەیرق وتیان بەخوا ئێمە لوبەیدی كوڕی سەهل شك ئەبەین كە پیاوچاك و ئیماندار بێت، با مەسەلەكە ببەینەوە لاى ئەو، چونكە گومان بەو نابرێت، لوبەید كە ئەوەى بیست شمشێری هەڵكردو وتى من دزى بكەم؟ بەخوا دەبێت ئەو دزە دەربكەوێت یان ئەم شمشێرە خوێنتان تێكەڵ دەكات، ئەوانیش بێباكى خۆیان نیشان دا، دواتر رفاعە بە قەتادەى وت برازا بڕۆ بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، ئەویش چوو و بەسەرهاتەكەى گێڕایەوە كە دزى لە رەفاعەى مامى كراوە، وتى ئەی پێغەمبەرى خوا گوێمان لە خواردنەكە نیە، بەڵام با چەكەكانمان بۆ بگێڕنەوە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى فەرمان دەكەم بەوە، كاتێ بەنو ئوبەیرق ئەوەیان بیست چوون بۆ لاى كەسێك كە ناسرابوو بە ئوسەیدی كوڕی عوروە (ئوسەیری كوڕی عوروە)، لەوبارەیەوە قسەیان لەگەڵ كرد و چەند كەسێ لەسەر ئەوە رێككەوتن و چوون بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و وتیان ئەی پێغەمبەرى خوا قەتادە و رفاعەى مامى كەسێكى ئێمەیان تۆمەتبار كردووە كە پیاوچاك و باوەڕدارە و بێ بەڵگە تۆمەتى دزى دەدەنە پاڵ، قەتادە چوویەوە بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)و ئەویش پێی فەرموو رووت كردوەتە كەسیانَك كە باسی چاكەو باوەڕدارییان دەكرێت، تۆمەتى دزییان دەدەیتە پاڵ بێ هیچ بەڵگەیەك، قەتادە گەڕایەوەو وتى خۆزگە بڕێ لە سامانم بفەوتایە بەڵام لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) قسەم نەكردایە، رەفاعەى مامى هات و وتى برازا چیت كرد، ئەویش بەسەرهاتەكەى بۆ گێڕایەوە، رفاعە وتى خواپشت و پەنایە، ئەوەبوو هێندەى نەبرد ئایەت دابەزى (إنا أنزلنا إلیك الكتاب بالحق لتحكم بین الناس بما أراك الله ولا تكن للخائنین خصیما....)، دواى ئەوە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) چەكەكەى لەوانە سەندەوەو گەڕاندیەوە بۆ رفاعە.[22]
هەرچەندە ئیبن عەبدولبەر دەڵێت بەهۆی ئەو تاوانەوە تۆمەتباركراوە بە دووڕوویی، بەڵام ئیبن حەجەر وتەى ئیبن قەداحى هێناوە كە لە هەموو غەزاكاندا بەشدارى كردووەو دواى سەردەمى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) بەشدار بووە تا لە جەنگى نەهاوەنددا شەهید بووە،[23] هاوكات بەپێی گێڕانەوەكە سەركۆنەى سەختى خوا بەرامبەرى دابەزیوە، بەڵام بڕیاردان لەسەر ئەوەى دووڕووە سەختە، چونكە تەنها لەسەر ئەو رووداوە ئەو تۆمەتەى بەرەو رووكراوەتەوە.
پەندو وانە:
- خۆپاراستن لە پشتگیریكردنى هەر ناهەقیەك، چونكە لە ئیسلامدا هەوادارى و پاڵپشتى تەنها بۆ حەقە نەك بۆ خوێن یان رەگەز یان هەر رێڕەوێكى تر وەك خواى گەورە دەفەرموێت (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُونُواْ قَوَّامِينَ لِلّهِ شُهَدَاء بِالْقِسْطِ وَلاَ يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلاَّ تَعْدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ)،[24] بۆیە پشتگیریكردنى ناڕەواى ئوسەیر بۆ كەسانێكى ناپاك تەنها لەبەر بوونى خزمایەتى، بوویە هۆی ئەوەى خواى گەورە سەرزەنشتى بكات، ئەگەرچی لەم رۆژگارەدا نموونەى لەم جۆرە زۆرزۆر بووە و خەڵكانێكیش ئەوە بە سادە تەماشا دەكەن، دەبێت بزانین خواى گەورە لەسەر رووداوێكى وا ئایەتى دابەزاند، پشتگیریكردنى براكەت واجبە چی لەسەر هەق بێت یان ناهەق وەك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرموویەتى (انصر أخاك ظالما أو مظلوما)، بەڵام تێگەیشتن لێی گرنگە، براكەت سەربخە ئەگەر ستەم لێكراو بوو، ئەگەریش ستەمكار بوو سەری بخە بە نیشاندانى رێی حەق و راستیو دوورخستنەوەى لەو ستەمە، واتە هەق پێوەرو بنەڕەتە بۆ پشتگیری تاك و كۆمەڵەكانیش بۆ یەكدى.
- هەموو بڕیارە دنیاییەكان راست نین و زۆرجار كارتێكەرە جۆراوجۆرەكان دەبنە هۆكار تا راستیەكان ون بن، بەتایبەت بەهێزى لە قسەكردن و زمانپاراوى یەكێك لە دوو لایەنەكە، دەبینین پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) خەریك بوو بە فێڵ و پیلانى بەنو ئوبەیرق بڕیارێ بدات كە هەقیقەتى تیادا دەرنەكەوێت چونكە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئاگادارى نهێنیەكان نەبوو و نهێنیەكان تەنها لاى خودان، بەنو ئوبەیرقیش بە فێڵ و پیلان راستیەكەیان شاردبوویەوە، بۆیە خواى گەورە راستیەكەى ئاشكراكرد و حەق گەڕایەوە بۆ خاوەن حەق، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) خۆی لە فەرموودەى تردا ئاماژەى بەوە داوە قسەزانى كەسەكان كاردەكاتە سەر راستی رووداوەكان وبڕیاردان لەسەریان وەك دەفەرموێت (إنكم تختصمون إلي ولعل بعضكم ألحن بحجته من بعض فمن قضيت له بحق أخيه شيئا بقوله فإنما أقطع له قطعة من النار فلا يأخذها)،[25] (ئێوە بۆ دادوەرى كێشەكانتان دێنە لام، لەوانەیە یەكێكتان لە بەڵگەهێنانەوەدا قسەزانتر بێت لەوى ترتان، جا هەر كەس بەرامبەر بە براكەى لەسەر قسەی ئەو بڕیارێكم بۆ دا، ئەوە من پارچەیەك ئاگرم بۆ بڕیوەتەوە، دەى با وەری نەگرێت).
[1] - معجم الصحابة لابن قانع، ج1، ص 54.
[2] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص85.
[3] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج7، ص 67.
[4] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص86.
[5] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص100.
[6] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص101.
[7] - أسد الغابة، ج1، ص148
[8] - أسد الغابة، ج1، ص148.
[9] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج4، ص1683.
[10] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص189.
[11] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج4، ص1683.
[12] - أسد الغابة، ج1، ص148.
[13] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج4، ص1683.
[14] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج6، ص683.
[15] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص86.
[16] - أسد الغابة، ج1،ص 147.
[17] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج8، ص 343.
[18] - أسد الغابة، ج1،ص 147.
[19] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص86.
[20] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص99-100.
[21] - تفسير ابن كثير: ج1، ص555.
[22] - تفسير ابن كثير: ج1، ص553، سنن الترمذي، الرقم 3045، المستدرك على الصحيحين، الرقم 8235، المعجم الكبير للطبراني، الرقم 15756، تأريخ المدينة لابن شبة، الرقم 715، حسنه الألباني في صحيح و ضعيف سنن الترمذي، الرقم 3036.
[23] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص86.
[25] - صحيح البخاري، الرقم 2555 و 6768، صحيح مسلم، الرقم 3317، صحيح ابن حبان، الرقم 5147، سنن الترمذي، الرقم 1296، سنن ابن ماجة، الرقم 2314، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 25917، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 5797، السنن الكبرى للبيهقي، الرقم 10621، المعجم الكبير للطبراني، الرقم 19523، موطأ مالك، الرقم 1394، سنن أبوداود، الرقم 3129، سنن الدارقطنى، الرقم 4016، مسند أبي يعلى الموصلي، الرقم 7835.