عوثمان لە موژدەپێدراوانى بەهەشتە
عوثمانى كوڕی عەففان یەكێكە لە موژدەپێدراوانى بەهەشت، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەیفەرموو (أبو بكر في الجنة، وعمر في الجنة، وعثمان في الجنة، وعلي في الجنة، وطلحة في الجنة والزبير في الجنة، وعبد الرحمن بن عوف في الجنة، وسعد في الجنة، وسعيد في الجنة، وأبو عبيدة بن الجراح في الجنة)،[1] (ئەبووبەكر لە بەهەشتە، عومەر لە بەهەشتە، عوثمان لە بەهەشتە، عەلى لە بەهەشتە، طهلحە لە بەهەشتە، زوبەیر لە بەهەشتە، عەبدورەحمانى كوڕی عەوف لە بەهەشتە، سەعد لە بەهەشتە، سەعید لە بەهەشتە، ئەبووعوبەیدەى كوڕی جەراح لە بەهەشتە).
رۆژێك موغیرە لاى سەعیدی كوڕی زەید قسەی بەرامبەر بە عەلى كوڕی ئەبووطاليب كرد، سەعید هەستاو وتى من شایەتى دەدەم بیستم لە پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) دەیفەرموو (عشرة في الجنة: النبي في الجنة، وأبو بكر في الجنة، وعمر في الجنة، وعثمان في الجنة، وعلي في الجنة، وطلحة بن عبيد الله في الجنة، والزبير بن العوام في الجنة، وسعد بن مالك في الجنة، وعبد الرحمن بن عوف في الجنة)، (دە كەس لە بەهەشتدان: پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە بەهەشتدایە، ئەبووبەكر لە بەهەشتدایە، عومەر لە بەهەشتدایە، عوثمان لە بەهەشتدایە، عەلى لە بەهەشتدایە، طهلحەى كوڕی عوبەیدوڵا لە بەهەشتدایە، زوبەیری كوڕی عەووام لە بەهەشتدایە، سەعدى كوڕی مالیك لە بەهەشتدایە، عەبدوڕەحمانى كوڕی عەوف لە بەهەشتدایە)، ئینجا زەید وتى بمویستایە كەسی دەیەمیشم دەوت، وتیان كێیە؟ بێدەنگ بو، دواتر زۆریان لێكرد تا بیڵێت، ئەویش وتى سەعیدی كوڕی زەید-واتە خۆی-.[2]
جارێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لەسەر كێوی حیرا ْ وەستابوو، كێوەكە لەریەوە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (ئارام بگرە حیرا ْ، چونكە ئەوەی بەسەرتەوەیە یان پێغەمبەرە یان صدیقە یان شەهیدە)، ئەو دەمەش هەریەك لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و ئەبووبەكر و عومەر و عوثمان و عەلى و طهلحەو زوبەیر و سەعدى كوڕی ئەبی وەقاص لەسەر كێوەكە بوون.[3]
زەید دەڵێت جارێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) منى نارد و فەرمووى (بڕۆ بۆ لاى ئەبووبەكر دەبینیت لە ماڵی خۆیەو لەسەر كۆش دانیشتووەو خۆی كۆكردوەتەوە، پێی بڵێ پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) سەلامت لێ دەكات و پێت دەفەرمویت موژدەى بەهەشتت لێ بێت، پاشان بڕۆ تا دەگەیتە ثهنییە و لەوێ دەگەیت بە عومەر لەسەر گوێدرێژێكەو رووتاوەى سەری دەركەوتووە، پێی بڵێ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) سەلامت لێ دەكات و دەفەرمویت موژدەى بەهەشتت لێ بێت، ئینجا بڕۆ تا دەچیتە بازاڕ و دەگەیت بە عوثمان كە تیایدا كڕین و فرۆش دەكات، پێی بڵێ پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) سەلامت لێ دەكات و دەفەرمویت موژدەى بەهەشتت لێ بێت پاش نارەحەتیەكى سەخت، منیش چووم و هەموو ئەو شتانەم بینی و فەرمانى پێغەمبەرى خوام (صلى الله عليه وسلم) بەجێگەیاند، بە هەركامم دەوت ئەویش دەیوت ئەی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لەكوێیە؟ منیش دەموت لە فلآنە شوێنە، هەموان لەگەڵم هاتن تا چووینە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، عوثمان وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) زەید هاتووە بۆ لام و پاش گەیاندنى سەلامى تۆ وتى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرموویەتى: :(موژدەى بەهەشتت لێ بێت پاش نارەحەتیەكى سەخت)، ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) چ بەلآیەكم دێتەڕێ؟ سوێند بەوەى تۆی بە حەق ناردووە گۆرانیم نەوتووەو نیازو خواستم نەبووەو دەستى راستم نەداوە لە دواێنم، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى: (ئائەوەیە).[4]
پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە فەرموودەیەكدا كە باس لە فەزڵى هاوەڵانێكى دەكات دەفەرموێت (أرحم أمتي بها ابو بكر وأقواهم في دين الله عمر وأصدقهم حياء عثمان وأقضاهم على بن أبي طالب وأفرضهم زيد وأقرؤهم لكتاب الله أبي بن كعب وأعلمهم بالحلال والحرام معاذ بن جبل وأمين هذه الأمة أبو عبيدة بن الجراح وأبو هريرة وعاء)[5](بە رەحمترینی ئوممەتم بە ئوممەتەكەم ئەبوبەكرەو بەهێزترینیان لە ئایینی خوادا عومەرەو بە شەرمترینیان عوثمانە و دادوەرترینیان عەلى كورى ئەبووطالیبەو شارەزاترینیان بە فەرزەكان زەیدە و شارەزاترینیان بە قورئان خوێندنەوە ئوبەى كوڕى كەعبە و شارەزاترینیان بە حەلآڵ و حەرام موعازى كوڕی جەبەلەو ئەمیندارى ئەم ئوممەتەش ئەبوو عوبەیدەى كوڕی جەراحە و ئەبوو هورەیرەش قاپ و جامێكە).
حەفصە دەڵێت رۆژێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە ماڵەوە بوو و جلەكەى خستبووە نێوان رانەكانى، ئەوەبوو ئەبووبەكر هات و داواى مۆڵەتى كرد و مۆڵەتى پێدراو هاتە ژوورەوە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هەروەك خۆی مایەوەو خۆی تێكنەدا، ئینجا عومەریش هات و هەمان شت روویدا، ئینجا عەلى هات و هەمان شت روویدا، ئینجا هاوەڵانێكی تر هاتن و پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هیچ خۆی تێكنەدا و هەر لەو شێوەى خۆیدا مایەوە، ئینجا عوثمان هات و داواى مۆڵەتى كرد، مۆڵەتى پێدرا تا بێتەژوورەوە، خێرا پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) جلەكانى رێككرد، ئینجا كەوتنە قسەكردن و پاش ماوەیەك خەڵكەكە چوون، منیش وتم ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) ئەبووبەكر و عومەرى و عەلى و ئەو هاوەڵانەى تر هاتن تۆ هیچ خۆت تێكنەدا، كەچی كە عوثمان هات خێرا خۆت كۆكردەوەو جلەكانت رێككرد، ئەویش فەرمووى: (ألا أستحيي ممن تستحيي منه الملائكة)،[6] (ئایا شەرم نەكەم لە كەسێك كە فریشتە شەرمی لێ دەكات).
عوثمان لە سەردەمى ئەبووبەكردا
عوثمانى كوڕی عەففان لە سەردەمى ئەبووبەكردا كەسی نزیكی خەلیفە بوو و خەلیفەش لە ئەركە گرنگەكاندا رایدەسپارد، ئەوەبوو كاتێك چوو پێشەنگى حەجى كرد بۆ موسڵمانان، عوثمانى وەك بەرپرسی مەدینە دانا تا خۆی دەگەڕێتەوە.[7]
لە سەردەمى ئەبووبەكری صدیقدا خەڵكی تووشی وشكەساڵیەكى سەخت بوون و خەڵكەكە چوون بۆ لاى ئەبووبەكر و سكالآى حاڵیان كرد، ئەویش وتى خۆڕاگر بن خوا دەرووتان لێ دەكاتەوە، هێندەى نەبرد كاروانێكی عوثمانى كوڕی عەففان لە شامەوە گەڕایەوەو بارى سەد وشتر گەنمى پێ بوو، خەڵكی چوونە بەردەم ماڵی عوثمان و دایان لە دەرگای و عوثمانيش هات بۆ لایان، وتى چیتان دەوێت؟ وتیان وشكەساڵیەو بەڵكو ئەو بارەى بۆت هاتووە پێمان بفرۆشیت تا بارى هەژارانى موسڵمانان چاك بێت، عوثمان وتى بە رێز و خۆشەویستیەوە، وەرنە ژوورەوەو بكڕن، خواردنێكی زۆر لە ماڵی عوثماندا بوو، عوثمان وتى ئەی بازرگانان چەند قازانجم پێ دەدەن بۆ ئەم كڕینە؟ وتیان دە بە دوانزە، عوثمان وتى زیاتریان پێ داوم، وتیان دە بە چواردە، وتی زیاتریان پێداوم، وتیان دە بە پانزە، وتى زیاتریان پێ داوم، بازرگانەكان وتیان ئەی ئەبووعەمر ئێمە هەموو بازرگانەكانى مەدینەین، ئیتر كێ زیاتری پێداویت؟ ئەویش وتى خواى گەورە بۆ هەر درهەمێك دە درهەمم پێ دەبەخشێت؟ ئەوە لەوە زیاترتان پێ دەدرێت؟ وتیان ناوەلآ، عوثمان وتى دەى خوا بە شایەت دەگرم ئەم خواردنەم كرد بە خێر بۆ هەژارانى موسڵمانان.[8]
لە مانگى جومادیلئاخیرەى ساڵی سیانزەى كۆچیدا ئەبووبەكری صدیق تووشی نەخۆشی بوو و ماوەى نزیكەی پانزە رۆژ نەخۆشیەكەى بەردەوام بوو، لەو ماوەدا عومەرى كوڕی خەططاب بەرنوێژی دەكرد بۆ موسڵمانان، لەو ماوەدا ئەبووبەكری صدیق عومەرى كوڕی خەططابی بۆ جێگرتنەوەى خۆی دیارى كرد و عوثمانى كوڕی عەففانى بانگ كرد و داواى لێكرد بە نووسراوێك ئەوە بنووسێت، ئینجا نووسراوەكە خوێنرایەوە بەسەر موسڵماناندا و ئەوانیش رازى بوون.[9]
عوثمان لە سەردەمى عومەردا
لە سەردەمى عومەرى كوڕی خەططابیشدا عوثمان كەسی نزیكی خەلیفە بوو و خەلیفە لە پرسە گرنگەكاندا راوێژی پێ دەكرد وەك چۆن لە فتووحاتى عێراقدا راوێژی پێكرد،[10] هەروەها لە فەتحى بەیتولمەقدیسدا كە خەلیفە ویستی خۆی بچێت بۆ ئەوێ، راى خەڵكی وەرگرت و لەو نێوەندەدا راى عوثمانيشى وەرگرت، عوثمان راى خۆی پێشكەش بە خەلیفە كرد كە نەچێت بۆ لایان، عەلی كوڕی ئەبووطالیبش راوێژی خۆی پێشكەش كرد كە بچێت بۆ لایان، عومەریش راكەی عەلی وەرگرت و چوو.[11]
سەعدى كوڕی ئەبی وەققاص دەڵێت لە سەردەمى خیلافەتى عومەرى كوڕی خەططابدا جارێك لە مزگەوتدا دام بە لاى عوثمانى كوڕی عەففاندا، ئەویش بە تەواوى چاوى بڕیبووە من، سەلامم لێكرد كەچی وەڵامى نەدامەوە، منیش چووم بۆ لاى عومەر و سكالآم لا كرد و وتم ئەی ئەمیری باوەڕداران ئایا هیچ گۆڕانكاریەك لە ئیسلامدا روویداوە؟ دوو جار ئەوەم پێ وت، ئەویش وتى نا، بەڵام بۆچی؟ وتم هیچ، تەنها هێندە هەیە من كەمێك پێش ئێستا لە مزگەوتدا دام بە لاى عوثمانداو سەلامم لێكرد، چاوى بڕیبووە من كەچی وەڵامى نەدامەوە، عومەر ناردى بە شوێن عوثماندا و عوثمان هات، عومەر وتى بۆچی سەلامى براكەتت وەڵام نەداوەتەوە؟ عوثمان وتى شتی وام نەكردووە، سەعد وتى با واتكرد، عوثمان سوێندى خوارد شتی وانەبووەو منیش سوێندم خوارد شتی وا بووە، دواتر عوثمان بارەكەى بیر كەوتەوەو وتى بەڵێ وایە، خوایە لێم خۆش بە، تۆ كەمێك پێش ئێستا دات بەڵامدا، لەو كاتەدا من لە خەیاڵی فەرموودەیەكدا بووم كە لە پێغەمبەرم (صلى الله عليه وسلم) بیستبوو، سوێند بەخوا هەركات بیرم دەكەوێتەوە چاو و دڵم بە پەردەیەك دادەپۆشرێت، منیش وتم دەى من فەرموودەكەت بۆ دەگێڕمەوە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) باسی یەكەم نزاى بۆ كردین، دەشتەكیەك هات بۆ لاى و سەرقاڵی كرد، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هەستا، منیش شوێنی كەوتم و هەوڵم دەدا پێشم نەكەوێت، كەچی پێشم كەوت، كە ویستی بچێتەژوورەوە، بە توندى پێم كوتا بە زەویدا، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لایكردەوە بە لامدا و فەرمووى ئەوە كێیە؟ ئەبووئیسحاقە؟ وتم بەڵێ ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم)، فەرمووى ئەى بۆ وا؟ وتم بەخوا تەنها لەبەرئەوەى تۆ باسی یەكەم نزات بۆ كردین، ئەم كابرا هات و سەرقاڵی كردیت، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (نعم دعوة ذي النون إذ هو في بطن الحوت: لا إله إلا أنت سبحانك إني كنت من الظالمين فإنه لم يدع بها مسلم ربه في شيء قط إلا استجاب له)، (بەڵێ، نزاكەى ذیننوون كە لە سكی حووتدا بوو نزاى كرد(لا الە الا أنت سبحانك إنی كنت من الظالمين)، هەر موسڵمانێك بەو نزایە لە پەروەردگارى بپاڕێتەوە خوا نزاكەى وەڵام دەداتەوە).[12]
كاتێك عومەرى كوڕی خەططاب كۆچی دوایی كرد، هەریەك لە سەعید و عوثمانى كوڕی عەففان و صوهەیب و ئیبن عومەر دابەزینە ناو گۆڕەكەیەوە.[13]
بوون بە خەلیفە
عومەرى كوڕی خەططاب پاش ئەوەى پێكرا، شەش كەسی راسپارد تا لەنێو خۆیاندا كەسێك دیارى بكەن بۆ خیلافەت، ئەوانیش بریتی بوون لە عەلى كوڕی ئەبوو طالیب، عوثمانى كوڕی عەففان، طهلحەى كوڕی عوبەیدوڵا، زوبەیری كوڕی عەووام، سەعدى كوڕی ئەبی وەقاص، عەبدوڕەحمانى كوڕی عەوف.[14]
عومەرى كوڕی خەططاب ئەگەرى دانا بۆ درووستبوونى راجیایی لەسەر دیاریكردنی كەسێك و چارەسەری بۆ داناو وتى ئەگەر سێ كەس سێ كەس كەوتن (واتە بوون بە دوو بەشەوە) ئەوە عەبدوڵاى كوڕی عومەر بكەن بە دادوەرى نێوانیان، ئەگەریش بە دادوەری ئەو رازى نەبوون، ئەوە لەگەڵ ئەو دەستەیە بن كە عەبدوڕەحمانى كوڕی عەوفی تێدایە.[15]
ئەوەبوو دواجار سیانیان وازیان هێنا لە مافەكەیان بۆ ئەوانى تر، مانەوە سەر عەبدوڕەحمان و عەلى و عوثمان، عەبدوڕەحمان وتى منیش لەپێناو خوادا واز لە مافەكەم دێنم و ئێوەش یەكێكتان وازبهێنن تا بەیعەت بدەین بەوی تر، دواجار ئەهلى شوورا بڕیاری كۆتاییان دایە دەست عەبدوڕەحمان، ئەویش كەوتە وەرگرتنى راى خەڵكی و تەنانەت راى ژن و منداڵیشی وەرگرت، راى سوارەو پیادەكانیشی وەرگرت، سێ شەو و رۆژ بەردەوام بوو لەو راوەرگرتنەى، راى زۆرینەى هەرەزۆر لەسەر عوثمانى كوڕی عەففان بوو، دواجار لەبەری بەیاندا مێزەرەكەى پێغەمبەرى خواى (صلى الله عليه وسلم) كردە سەر و ناردى بە شوێن ناودارانى ناو كۆچەران و پشتیوانان و خەڵكی ترداو مزگەوت پڕ بوو لە خەڵك، چوویە سەر مینبەرەكەى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و ماوەیەكی زۆر وەستا و بە دەنگى نزم نزایەكی زۆری كرد، دواتر خەڵكەكەی دواند، ئینجا عەلى بانگ كرد و دەستی گرت و وتى لەسەر قورئان و سوننەتى پێغەمبەرەكەى و كردارى ئەبوبەكر و عومەر بەیعەتم پێدەدەیت؟ وتى ناوەلآ، بەڵكو هێندەى توانام هەبێت، عەبدوڕەحمان دەستی بەردا و عوثمانى بانگ كرد و دەستی گرت و هەمان شتی بەویش وت، عوثمان وتى بەڵێ بەخوا، ئەوەبوو عەبدوڕەحمان لە شوێنەكەى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دانیشت و عوثمانیش لە پلیكانەى خوارترەوەو خەڵكەكە هاتن بەیعەتیان دا بە عوثمانى كوڕی عەففان و عەلى كوڕی ئەبووطالیبیش بەیعەتى پێدا.[16]
جا بڕێك دەق هاتون كە عەلى كوڕی ئەبووطاليب بەو بڕیارە ناڕازى بووبیت و ئەوەى بە فێڵ دانابێت، ئیبن كەثير دەڵێت: (ئەوەى زۆرێك لە مێژوونووسانى وەك ئیبن جەریر و كەسانێكی تر لە بڕێك كەسی نەناسراوەوە تۆماریان كردووە گوایە عەلى بە عەبدوڕەحمانى وتووە تۆ منت خەڵەتاند و تۆ لەبەر خزمایەتى و لەپێناو ئەوە عوثمانت دانا تا لە هەموو شتێكدا رات وەربگرێت و...هەموو ئەمانە پێچەوانەى تۆمارى صەحیح و دروستن و دەدرێنەوە بە رووى خاوەنەكانیاندا).[17]
[1] - سنن الترمذي، الرم 3766، صحيح ابن حبان، الرقم 7112، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 1612، مسند أبي يعلى الموصلي، الرقم 802، صححه شعيب الأرناؤوط، صححه الألباني في صحيح الجامع الصغيرو زيادته، الرقم 50.
[2] - صحيح ابن حبان، الرقم 7103 واللفظ له، سنن أبي داود، الرقم 4052، صححه شعيب الأرناؤوط، صححه الالباني في صحيح و ضعيف سنن أبي داود، الرقم 7454.
[3] - صحيح مسلم، الرقم 4543.
[4] - المعجم الكبير للطبراني، الرقم 491.،
[5] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص17، ئیبن ماجە بە دەقێكى هاوشێوەى ئەمە كە هەمان ئەم واتایە دەبەخشێت هێناویەتى، سنن ابن ماجة، الرقم 154، صحيح. مسند أحمد بن حنبل، الرقم 12707، صحيح، بەلآم لاى ئیبن ماجە و ئیمامى ئەحمەد باسی ئەبووهورەیرەى تێدا نیە، شێخى ئەلبانى ئەمەى بە صحیح داناوە(أرحم أمتي بأمتي أبو بكر و أشدهم في أمر الله عمر و أصدقهم حياء عثمان و أقرؤهم لكتاب الله أبي بن كعب و أفرضهم زيد بن ثابت و أعلمهم بالحلال و الحرام معاذ بن جبل و لكل أمة أمين و أمين هذه الأمة أبو عبيدة بن الجراح).الجامع الصغير و زيادتة، 897.
[6] - مسند احمد بن حنبل، الرقم 25892، السنن الكبرى للبيهقي، الرقم 3017، المعجم الكبير للطبراني، الرقم 19249.
[7] - البداية و النهاية لابن كثير، ج6، ص 353.
[8] - الشريعة للآجري، الرقم 1442.
[9] - البداية و النهاية لابن كثير، ج7، ص 18.
[10] - البداية و النهاية لابن كثير، ج7، ص 35.
[11] - البداية و النهاية لابن كثير، ج7، ص 55.
[12] - مسند احمد بن حنبل، الرقم 1406، مسند ابي يعلى الموصلي، الرقم 741، حسنه شعيب الارناؤوط.
[13] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 368.
[14] - المطالب العالية لابن حجر، الرقم 4074.
[15] - الكامل في التأريخ لابن الأثير، ج3، ص 461.
[16] - البداية والنهاية لابن كثير، ج7، ص 147.
[17] - البداية والنهاية لابن كثير، ج7، ص 147.