عومەیری خزمەتكارى ئابی لەحم (رضي الله عنه)
ناوى عومەیرەو خزمەتكارى ئابی لەحم بوو كە ئەویش هاوەڵی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بوو.[1]
ئابی لەحم چاكەى لەگەڵ عومەیردا زۆر بوو، ئابی لەحم لەگەڵ عومەیرو چەند كەسێكى تردا پێكەوە كۆچیانكرد بۆ مەدینە، عومەیر دەڵێت كاتێك نزیك بووینەوە لە مەدینە لە دواى گەورەكەم و هاودەمەكانمەوە جێیانهێشتم، تووشی برسێتیەكى زۆر بووم، چوومە باخێك و دوو هێشوو خورمام لێكردەوە، خاوەن باخەكە هات و بردمى بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) پرسیارى لێكردم چیم و چی ئەكەم و بۆچی وامكرد؟ منیش حاڵ و مەسەكەم بۆ باسكرد، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) پێی فەرمووم كام لەو دوو هێشووە خورمایەت لا باشترە؟ منیش وتم ئەوەیان، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمانى كرد بە خاوەن باخەكە ئەو خورماكەى تریان ببات و دەستبەردارى من بێت.[2]
ئابی لەحم و خێزانەكەى و عومەیری كۆیلەشی پێكەوە لە مەدینە ژیانیان بەسەر دەبردو هاودەمى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بوو، عومەیر باس لەوە دەكات جارێكیان پێغەمبەرى (صلى الله عليه وسلم) بینیوە لاى (أحجار الزیت) لە نزیك زەوراوە بە پێوە وەستابوو نزاى باران بارینی دەكرد و دەستەكانى بەرز كردبووەنەوە و هەردوو دەستى لە سەری بەرزتر نەكردبوویەوە و ناولەپی دەستى رووكردبوویەوە دەموچاوى خۆی و نزاى دەكرد.[3]
عومەیر دەڵێت: جارێكیان ئابی لەحم بڕێ گۆشتى هێنایەوە و داواى لێكردم بۆى نیوەبرژاو بكەم و هەڵیبگرم، منیش گۆشتەكەم والێكرد، لەو كاتەدا هەژارێك هات و منیش دڵم بۆی سووتا بۆیە بڕێك لە گۆشتەكەم پێدا، دوایی ئابی لەحم بەوەى زانى لێیدام لەسەر ئەوەى بێ پرسی ئەو كارى وامكردووە، منیش چووم بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و مەسەلەكەم بۆ باس كرد، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بە ئابی لەحمى فەرموو بۆچی لێتدا؟ ئەویش وتى بە بێ مۆڵەتى خۆم خواردنى منى داوە بە خەڵك، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى پاداشتەكەى بۆ هەردووكتانە.[4]
عومەیر هاودەم بە ئابی لەحم لە غەزاى خەیبەردا بەشدارى كرد.[5]
جا ئابی لەحم كە بەشدارى جیهادى دەكرد، لەگەڵ خۆیشیدا رێی دەدا بە عومەیری كۆیلەى تا بەشدارى بكات، عومەیر دەڵێت منیش لەو جەنگەدا بەشداریم كرد، دواتر كە جەنگەكە تەواو بوو و غەنیمەت كۆكرایەوە، چووم بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و داوام لێكرد بەشی منیش لەو غەنیمەتە بدات، بەڵام پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بەشی لەو غەنیمەتە بۆ دانەنام، بەڵكو لەو كەلوپەلەى ناوماڵ كە دەستكەوت بوو بەشی دام.[6]
عومەیر هاودەم بە ئابی لەحم بەشدارى غەزاى حونەینیشی كرد.[7]
عومەیری كوڕی حارث(رضي الله عنه)
ناوى عومەیری كوڕی حارثى كوڕی ثهعلەبەیە، لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان، یەكێكە لە بەشداربوانى بەیعەتى عەقەبە، لە غەزاى بەدر و ئوحودیشدا بەشدارى كرد.[8]
عومەیری كوڕی حەبیب(رضي الله عنه)
ناوى عومەیری كوڕی حەبیبە، لە پشتیوانانەو لە تەمەنى هەرزەكاریدا بەیعەتى دا بە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، لە بەیعەتى ريضواندا بەشدار بوو.[9]
عومەیری كوڕی حومام (رضي الله عنه)
ناوى عومەیری كوڕی حومامە، لە پشتیوانانە، عومەیر لە غەزاى بەدردا بەشدارى كرد، جا كاتێك عومەیر بیستی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (هەستن بەرەو بەهەشتێك كە پانیەكەى هێندەى ئاسمانەكان و زەویە)، عومەیرى كوڕی حومام هەستاو وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) بەهەشتێك كە پانیەكەى هێندەى ئاسمانەكان و زەویە؟ فەرمووى بەڵێ، عومەیر وتى بەخ بەخ، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (بۆچی وتت بەخ بەخ)، عومەیر وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) تەنها بەو هیوایەى یەكێك بم لە دەستەى بەهەشتیەكان، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (دەى تۆ لە دەستەى بەهەشتیەكانیت)، عومەیر چەند خورمایەكى پێ بوو، خورماكانى دەركردبوو و دەیخواردن، وتى ئەگەر بژیم تا ئەم خورمایانە دەخۆم ماوەیەكی زۆرى دەوێت، بۆیە چی خورماى پێ بوو فڕێی دا و دەستی كرد بە جەنگ تا كوژرا.[10]
عومەیری كوڕی ریئاب(رضي الله عنه)
ناوى عومەیری كوڕی ریئابى قوڕەیشی سەهیمە، زۆر زوو لە مەككە موسڵمان بوو، دواتریش كۆچی كرد بۆ حەبەشە، دواتر گەڕایەوەو كۆچی كرد بۆ مەدینەو لەوێ ژیا تا لە خیلافەتى ئەبووبەكری صدیقدا لەناو سوپاى خالیدی كوڕی وەلیددا بەشدارى جیهادى كرد و لە عەینوتەمردا شەهید بوو.[11]
عومەیری كوڕی سەعد(رضي الله عنه)
ناوى عومەیری كوڕی سەعدى كوڕی عوبەیدە، لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان، دواى وەفاتى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ژیا و بەشدارى فتووحاتى شامى كرد، خەلیفە عومەرى كوڕی خەططاب ئەوی كردبوو بە بەرپرسی حیمص و دەیوت خۆزگە پیاوانێكی وەك عومەیری كوڕی سەعدم هەبوایە تا بمكردنایە بە بەرپرسی كاروبارى موسڵمانان،[12] واتە هێندە بەتوانا و دڵسۆز بووە لە كاروباری كارگێڕیدا، نەك ئەوەى لەبەر نەبوونى كەسی دڵسۆز و بەتوانا بێت، بەڵكو لەبەرئەوەى توانا و لێزانى عومەیر زۆر بووە.
سەبارەت بە كاتى مردنى رایەك دەڵێت لە خیلافەتى عومەرى كوڕی خەططابدا كۆچی دوایی كردووە، رایەكیش دەڵێت لە خیلافەتى عوثمانى كوڕی عەففاندا بووە، رایەكیش دەڵێت لە سەردەمى موعاویەی كوڕی ئەبووسوفیاندا وەفاتى كردووە.[13]
جارێك عومەیرى كوڕی سەعد لە ماوەى والیەتیدا وتارى دەدا بۆ خەڵكەكە، وتى ئیسلام حەوشەیەكی پارێزراو و دەرگایەكى پتەوە، حەوشەى ئیسلام دادپەروەریەو دەرگاكەشی حەقە، تا دەسەلآت بەهێز بێت ئیسلامیش پارێزراو دەبێت، بەهێزی دەسەلآتیش كوشتارى شمشێر و كوتەكى قامچیان نیە، بەڵكو دادوەریەكى حەق و پەیڕەوى دادپەروەریە.[14]
عومەیری كوڕی عامیر (رضي الله عنه)
ناوى عومەیری كوڕی عامیری كوڕی مالیكە، یان دەوترێت ناوى عەمرە، كونیەكەى ئەبووداودە، لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى بەدر.[15]
عومەیری كوڕی عامیری خەزرەجی (رضي الله عنه)
ناوى عومەیری كوڕی عامیری كوڕی نابیە، لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان، لە هەموو غەزاكاندا لەگەڵ پێغەمبەرى خوادا (صلى الله عليه وسلم) بەشدارى كرد.[16]
عومەیری كوڕی عەبدعەمر (رضي الله عنه)
ناوى عومەیری كوڕی عەبدعەمرە، لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان، لە غەزاى بەدردا بەشدارى كرد و تیایدا شەهید بوو.[17]
عومەیری كوڕی عەددى
ناوى عومەیری كوڕی عەددى كوڕی خەرشەیە، لە پشتیوانانە، عومەیر لەبەر چاوكزیەكەى نەیتوانى لە غەزاى بەدردا بەشدارى بكات.[18]
نۆزدە مانگ بوو كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) كۆچی كردبوو بۆ مەدینە، لە بیست و پێنجى رەمەزاندا پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) عومەیری كوڕی عەددی كرد بە ئەمیری سریەیەك، ئەركى سریەكە لەناوبردنی عەصمائی ژنى یەزید بوو كە تانەى دەدا لە ئیسلام و خەڵكی دژی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هاندەدا، عومەیریش بە شەو چوو تا چوویە ماڵیان، ژمارەیەك لە منداڵەكانى لە لاى خەوتبوون، منداڵێكی شیرەخۆرە بوو و عەصمائیش شیری پێدەدا، عومەیر چاوى كز بوو، بۆیە بە دەستى دڵنیایی پەیدا كرد كە ئەوە ئافرەتەكەیە، منداڵەكەى هەڵگرت و بردیە ئەولاوە، ئینجا عەصمائی كوشت، دواتر گەڕایەوە بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و نوێژی بەیانى لەگەڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) كرد، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (ئایا كچەكەى مەڕوانت كوشت؟) عومەیر وتى بەڵێ.[19]
عومەیری كوڕی عەمر (رضي الله عنه)
ناوى عومەیری كوڕی عەمرى كوڕی مالیكە، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى حونەین، جا لە غەزاكەدا قاچێكی بڕا، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (پێشت كەوت بۆ بەهەشت).[20]
عومەیری كوڕی عەوف(رضي الله عنه)
ناوى عومەیری كوڕی عەوفەو مەولاى سوەیلی كوڕی عەمر بوو، كاتێك عەبدوڵاى كوڕی سوهەیل لە مەككە رایكرد، عومەیریش هاودەم بەو رایكرد و چوو بۆ مەدینەو پێكەوە لە غەزاى بەدردا بەشدارییان كرد.[21]
عومەیری كوڕی عوقبە(رضي الله عنه)
ناوى عومەیری كوڕی عوقبەی كوڕی نیارە، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى بەدر، عومەیر دەڵێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (من صلى علي من أمتي صلاة مخلصا من قلبه، صلى الله عليه بها عشر صلوات، ورفعه بها عشر درجات، وكتب له بها عشر حسنات، ومحا عنه عشر سيئات)،[22] (هەركەس لە ئوممەتەكەم نیازپاكانە لە دڵەوە صەلەواتێكم لەسەر بدات، ئەوە خوا بەرامبەر بەوە دە صەلەواتى لەسەر دەدات و دە پلە بەرزى دەكاتەوەو دە خێری بۆ دەنووسێت و دە تاوانى لەسەر دەسڕێتەوە).
عومەیری كوڕی عوقبەى ئەنصارى (رضي الله عنه)
ناوى عومەیری كوڕی عوقبەى كوڕی عەمرە، لە پشتیوانانە لە عەدویەكان، هاودەم بە باوكى لە غەزاى ئوحوددا بەشدارى كرد، دواى وەفاتى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە خیلافەتى ئەبووبەكری صدیقدا لە جەنگى یەمامەدا بەشدار بوو و خالیدی كوڕی وەلید ئەركی پێ سپارد.[23]
عومەیری كوڕی وەهب(رضي الله عنه)
ناوى عومەیری كوڕی وەهبى كوڕی خەلەفى قوڕەیشی جومەحیە، كونیەكەى ئەبووئومەییەیە.
دواى ئەوەى غەزاى بەدر روویدا و موسڵمانان سەركەوتن بەسەر بێباوەڕاندا، عومەیری كوڕی وەهب هات بۆ لاى صەفوانى كوڕی ئومەییەو دانیشتبوون، صەفوان وتى دواى كوژراوانى بەدر خوا ئەم ژیانە ببڕێ، عومەیریش وتى ئەرێ بەخوا، بەخوا خۆشی لەم ژیانەیا نەماوە، ئەگەر لەبەر ئەوە نەبێت قەرزم لەسەرەو هیچم نیە بیدەمەوەو لەبەر ژن و منداڵەكانم نەبوایە كە هیچیان بۆ شك نابەم بۆیان جێبهێڵم، دەچووم بۆ لاى موحەمەد و دەمكوشت، چونكە بیانوویەكم هەبوو دەچووم و دەموت هاتوم تا ئەو كوڕە دیلەم وەربگرمەوە، صەفوانیش بەو قسەی دڵخۆش بوو و وتى قەرز و خەرجى ژن و منداڵت لەسەر من بەڵام تۆ ئەوە بكە، ئەوەبوو صەفوان ئامادەكارى بۆ كرد و شمشێرێكی ژەهراویشی بۆ ئامادە كرد، عومەیر بە صەفوانى وت چەند شەوێك ئەمە لاى كەس باس مەكە، ئەوەبوو عومەیر چوو بۆ مەدینەو چووە بەر دەرگاى مزگەوت و وشترەكەى بەستەوەو بە شمشێرەوە چوو بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، عومەرى كوڕی خەططاب كە عومەیری بە شمشێرەوە بینی ترس دایگرت و وتى بڕواننە ئەو سەگە لەبەردەرگایە، ئەوە دوژمنى خوایە كە خەڵكی لێ هان دەداین، عومەر چوویە ژوورەوە بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و وتى ئەوە عومەیری كوڕی وەهبە بە چەكەوە هاتووەتە ناو مزگەوت، ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) تۆ دەزانیت ئەو ناپاك و خراپەكاریشە لێی دڵنیا مەبە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى بیكەرە ژوورەوە بۆ لام، عومەیر و عومەر پێكەوە هاتن و هاوەڵانیش هاتنە ژوورەوە، چونكە عومەر فەرمانى كرد وریابن ئەگەر عومەیر شتێكی كرد رێی پێ نەدەن، خۆیشی شمشێرەكەى پێ بوو، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بە عومەرى فەرموو تۆ لە دواوە بوەستە، عومەیر كە نزیك بوویەوە وتى بەیانیت باش، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (خوا لەبری ئەو سەلامەى تۆ بە سەلامى خۆمان رێزدارى كردوین كە سەلامى ئەهلى بەهەشتیەكانە)، ئینجا فەرمووى بۆچی هاتویت ئەی عومەیر؟ ئەویش وتى هاتوم دیلەكەمم بدەنەوە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى ئەی ئەو شمشێرە چیە پێت؟ ئەویش وتى خوا بیبڕێت جا ئەو شمشێرە چ سوودێكی هەیە، كە دابەزیم لەبیرم چوو دایبنێم، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (راستم پێ بڵێ بۆچی هاتویت؟) عومەیر وتى تەنها بۆ بردنەوەى دیلەكەم هاتوم، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (ئەی چ مەرجێكت دانا بۆ صەفوانى كوڕی ئومەییە لە حیجردا؟) عومەیر ترسا و وتى چ مەرجێكم داناوە؟ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى بەڵێنت دا بمكوژیت بەرامبەر بەوەى قەرزەكەت بداتەوە، خوا رێ نادات ئەوە بكەیت، عومەیر خێرا شایەتومانى هێنا و وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) ئێمە دەمانوت درۆ دەكەیت كە دەڵێیت سروشت بۆ دێت، بەڵام ئەم قسەی نێوان من و صەفوان لە حیجر كەس نەیدەزانى جگە لە من و صەفوان، بەڵام خوا ئەوەى گەیاند بە تۆ، بۆیە بڕوام هێنا بە خواو پێغەمبەرەكەى و سوپاس بۆ خوا كە منى گەیاند بەم مەقامە، موسڵمانان بە موسڵمانبوونى عومەیر دڵخۆش بوون، عومەر وتى كە عومەیر هات لە بەرازێك لام بێزراوتر بوو، ەچی كە موسڵمان بوو هێندەى یەكێك لە كوڕەكانم لام ئازیز بوو، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (دابنیشە دڵنەوات بكەین)، ئینجا فەرمووى (براكەتان فێری قورئان بكەن و دیلەكەى بۆ ئازاد بكەن)، عومەیر وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) من زۆر هەوڵم دەدا دژایەتى ئیسلام بكەم، جا ئێستا مۆڵەتم دەدەیت بچمەوە ناو قوڕەیش و بانگیان بكەم بۆ ئیسلام بەڵكو خوا رێنمونییان بكات؟ پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) مۆڵەتى پێدا، عومەیر چوویەوە بۆ مەككەو صەفوانیش لە كۆڕی قوڕەیشیەكاندا بوو دەیوت موژدەتان لێ بێت موژدەیەكتان بۆ دێت خەمى بەدرتان بیر دەباتەوە، هەركەس لە مەدینەوە دەهاتە مەككە صەفوان هەواڵی مەدینەى دەپرسی تا دواجار هەواڵی زانى كە عومەیر موسڵمان بووە، كە ئەوەى زانى وتى بەڵێن بێت هیچ یارمەتیەكى نەدەم و قسەشی لەگەڵ نەكەم، عومەیر هاتەوە مەككەو كەوتە رێنمایی خەڵك بۆ موسڵمان بوون و ژمارەیەكی زۆر موسڵمان بوون.[24]
عومەیری كوڕی وەهب ئامۆزاى صەفوان بوو، پاش فەتحى مەككە هات بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و داواى پەناى كرد بۆ صەفوان، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) داواكەى وەرگرت و عەباكەى خۆی بۆ نارد، خێرا وەهبی كوڕی عومەیر خۆی گەیاند بە صەفوان و پێكەوە گەڕانەوە.[25]
عومەیر دواى وەفاتى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ژیا تا لە خیلافەتى عومەرى كوڕی خەططابدا كۆچی دوایی كرد.[26]
عومەیری كوڕی ئەبی وەققاص(رضي الله عنه)
ناوى عومەیری كوڕی ئەبی وەققاصی كوڕی ئوهەیبى قوڕەیشی زوهریە، زۆر زوو لە مەككە موسڵمان بوو، دواتر كۆچی كرد بۆ مەدینەو لەوێ مایەوەو لە غەزاى بەدردا بەشدارى كرد و تیایدا شەهید بوو.[27]
كاتێك سوپا ئامادە كرا بۆ غەزاى بەدر، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) عومەیری گەڕاندەوە لەبەر كەمى تەمەنى، عومەیریش دەستی كرد بە گریان، بۆیە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) مۆڵەتى پێدا.[28]
سەعدى براى كە ئەویش هاوەڵێكی گەورەى پێغەمبەرى خوایە(صلى الله عليه وسلم) دەڵێت پێش ئەوەى بچین بۆ بەدر، عومەیری برامم بینی خۆی دەشاردەوە، وتم براكەم ئەوە چیتە؟ وتى ترسی ئەوەم هەیە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بمبینێت و بە بچووكم بزانێت و نەهێڵێت بەشدارى غەزاكە بكەم، حەزیش دەكەم بێم و بەشدار بم بەڵكو خوا شەهیدیم پێ بیەخشێ، ئەوەبوو پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئەوی بە بچوك زانى و گێڕایەوە، عومەیر دەستى كرد بە گریان، دواتر پێغەبەر (صلى الله عليه وسلم) مۆڵەتى پێدا، منیش بینیم هێندە بچووكە خۆم بەرگە سەربازیەكەیم بۆ رێكدەكرد، ئەوەبوو لە غەزاكەدا كوژرا و تەمەنى هێشتا شانزە ساڵان بوو.[29]
عومەیری كوڕی ئەخرەم (رضي الله عنه)
ناوى عومەیری كوڕی ئەخرەمى عوذریە، هاتە خزمەت پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) و موسڵمان بوو.[30]
عومەیری كوڕی ئەخنەس(رضي الله عنه)
ناوى عومەیری كوڕی ئەخنەسە، یەكێكە لە موسڵمانبوانى دواى فەتحى مەككەو لە دڵراگیركراوان بوو، لە دەستكەوتەكانى حونەیندا پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) پەنجا وشتری پێدا.[31]
عومەیری كوڕی ئەوس(رضي الله عنه)
ناوى عومەیری كوڕی ئەوی كوڕی عەتیكە، لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى ئوحود و خەندەق و لە غەزاكانى دواتریشدا بەشدارى كرد، لە جەنگى یەمامەدا بەشدارى كرد و تیایدا شەهید بوو.[32]
[1] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 731.
[2] - معجم الصحابة ج2ص228.
[3]- رواه أحمد 16163 و 21382 و الترمذي511 و والطبرانى 6578 و أبو داود 1019 و 1023 و الشافعى 1414 و النسائي في السنن الكبرى 1812 و ابن أبي شيبة 698، و جاء في المستدرك على الصحيحين1154. صححه الألبانى في صحيح أبوداود، الرقم 1059، وفي صحيح و ضعيف سنن النسائي، الرقم 1514.
[4] - الإصابة في تمييز الصحابة ج1، ص15، معجم الصحابة ج2ص228.
[5] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 731.
[6] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج2ص114،
[8] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 569.
[9] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 714.
[10] - صحيح مسلم، الرقم 3611.
[11] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 717.
[12] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 718.
[13] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 718.
[14] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج4، ص 374.
[15] - أسد الغابة، ج4، ص 315.
[16] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 720.
[17] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 720.
[18] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 721.
[19] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج2، ص 27.
[20] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 723.
[21] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 724.
[22] - السنن الكبرى للنسائي، الرقم 9552، معرفة الصحابة لأبي نعيم الأصبهاني، الرقم 4694، قال الألباني في صحيح الترغيب و الترهيب، الرقم 1659: حسن صحيح.
[23] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 723.
[24] - المعجم الكبير للطبراني، الرقم 13992،
[25] - أسد الغابة، ج3، ص 25-26.
[26] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 728.
[27] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 725.
[28] - المستدرك على الصحيحين، الرقم 4817.
[29] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 149.
[30] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 710.
[31] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 710.
[32] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 711.