عەبدوڕەحمانى باوكى خەللاد(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڕەحمانەو باوكى خەللادە، لە غەزاى تەبووكدا بەشداربوو،[1] فەرموودەى لە پێغەمبەرى خواوە(صلى الله عليه وسلم) گێڕاوەتەوە كە لە غەزاى تەبووكدا پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) وتارى پێشكەش كردووە.[2]
عەبدوڕەحمانى كوڕی بودەیل(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڕەحمانى كوڕی بودەیلى كوڕی وەرقائە، برایەكى هەبوو بە ناوى عەبدوڵا كە ئەویش هاوەڵی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بوو، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) عەبدوڵا و عەبدوڕەحمانى وەك نوێنەر نارد بۆ یەمەن، دواتر هەریەك لە عەبدوڕەحمان و عەبدوڵاى براى تا سەردەمى خیلافەتى عەلى كوڕی ئەبووطاليب ژیان و لە جەنگى صفیندا لەناو سوپاى عەلى كوڕی ئەبووطالیبدا بەشداربوون.[3]
عەبدوڕەحمانى كوڕی بیشر (رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڕەحمانى كوڕی بیشر یان كوڕی بەشیرە، لە پشتیوانانە، فەرموودەى لە پێغەمبەرى خواوە(صلى الله عليه وسلم) گێڕاوەتەوە،[4] عەبدوڕەحمان دەڵێت پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى(من مات له ثلاثة من الولد، لم يبلغوا الحنث، لم ير النار إلا عابر سبيل)،[5] (هەركەس سێ منداڵی بمرێت كە نەگەیشتبنە تەمەنى باڵغ بوون، ئەوە دۆزەخ نابینێت مەگەر وەك بینینی تێپەڕبوونى رێبوارێك).
عەبدوڕەحمانى كوڕی جابیر (رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڕەحمانى كوڕی جابیری عەبدیە، وەك ئەندامێكی وەفدى عەبولقەیس هاتە خزمەت پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم).[6]
عەبدوڕەحمانى كوڕی حەنبەل(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڕەحمانى كوڕی حەنبەلى جومەحیە، یەكێكە لە موسڵمانبوانى فەتحى مەككەو دواتر لە حونەیندا بەشدار بوو، دواى وەفاتى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ژیا و لە فتووحاتدا بەشدارى كرد، لە فەتحى دیمەشقدا بەشدار بوو.[7]
عەبدوڕەحمانى كوڕی حەییان (رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڕەحمانى كوڕی حەییانى عەبدیە، وەك ئەندامێكی وەفدى عەبدولقەیس هاودەم بە حەكەمى براى هاتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم).[8]
عەبدوڕەحمانى كوڕی خەبباب(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڕەحمانى كوڕی خەببابە، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى تەبووك، عەبدوڕەحمان دەڵێت لە خزمەت پێغەمبەرى خوادا (صلى الله عليه وسلم) بووم كە خەڵكی هاندەدا تا هاوكار بن بۆ دابینكردنى پێداویستیەكانى سوپاى تەبووك، عوثمانى كوڕی عەففان هەستاو وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) دووسەد وشتر بە شمەكەكانیەوە لە رێی خوادا لەسەر من، دواتر پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هەمدى خەڵكی هاندەدا، عوثمان هەمدى هەستا و وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) دووسەد وشتر بە هەموو شمەكەكانیەوە لەرێی خوادا لەسەر من، هەمدى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) خەڵكی هاندەدا، عوثمان هەمدى هەستا و وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) سێ سەد وشتر بە هەموو پێداویستیەكانیەوە لە رێی خوادا لەسەر من، پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) لە سەر مینبەرەكە دادەبەزی و دەیفەرموو (ما على عثمان ما عمل بعد هذه، ماعلى عثمان ما عمل بعد هذه)،[9] (دواى ئەمە عوثمان هەرچی بكات لەسەری نیە، دواى ئەمە عوثمان هەرچی بكات لەسەری نیە).
عەبدوڕەحمانى كوڕی خیراش (رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڕەحمانى كوڕی خیراشە، لە پشتیوانانەو كونیەكەى ئەبوو لەیلایە، لە سەردەمى خیلافەتى عەلى كوڕی ئەبووطالیبدا لەناو سوپاى عەلیدا بەشدارى جەنگى صفین بوو.[10]
عەبدوڕەحمانى كوڕی رەبیع(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڕەحمانى كوڕی رەبیعە، فەرموودەى لە پێغەمبەرى خواوە(صلى الله عليه وسلم) گێڕاوەتەوەو دەڵێت جارێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) كەسێكی نارد بۆ لاى پیاوێكی ئەشجەعی تا زەكاتى لێ وەربگرێت، كابرا رازى نەبوو، تا سێ جار ئەمە روویدا، لە جارى سێیەمدا پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى ئەگەر رازى نەبوو ئەوە بدە لە گەردنى.[11]
عەبدوڕەحمانى كوڕی روقەیش (رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڕەحمانى كوڕی روقەیشى ئەسەدیە، برایەكی هەبوو بە ناوى زەید، هاودەم بە زەیدی براى پێكەوە لە غەزاى ئوحوددا بەشدارییان كرد.[12]
عەبدوڕەحمانى كوڕی زوبەیر
ناوى عەبدوڕەحمانى كوڕی زوبەیرەو لە فەرموودەیەكدا باسی هاتووە، عائیشەی دایكی باوەڕداران دەڵێت ژنەكەى ریفاعەى قورەظى هات بۆ لاى پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) و وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) ریفاعە منى تەلآق داوە، تەلآقەكەشی وایە كە گەڕانەوەى تێدا نیە، دواى ئەوە من شووم كردووە بە عەبدوڕەحمانى كوڕی زوبەیر، بەڵام هەر ئەوەى چێژ و خۆشی بێت لەم پیاوە نایبینم،[13] پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) كە قسەكانى ئەو ژنەى بیست زەردەخەنەیەكى كرد،[14] پاشان فەرمووى(لعلك تريدين ترجعي إلى رفاعة؟ لا حتى يذوق عسيلتك و تذوقي عسيلته)،[15] (لەوانەیە مەبەستت ئەوە بێت بتەوێت بگەڕێیتەوە بۆ لاى ریفاعە، نا شتى وانیە تا ئەوەى دەبێت تۆ و عەبدوڕەحمان تامى هەنگوینی یەكدى بكەن-واتە تا جیماع لەنێوانتاندا روودەدات-)، لەو كاتەدا ئەبووبەكریش لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بوو و خالیدى كوڕی سەعیدیش لەبەردەرگا بوو چاوەڕێ بوو مۆڵەتى پێ بدرێت بچێتە ژوورەوە، خالید هاوارى كرد ئەی ئەبووبەكر گوێت لەو ژنە نیە لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) چی باس دەكات؟![16]
عەبدوڕەحمانى كوڕی سەبرە(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڕەحمانى كوڕی سەبرەی ئەسەدیە، هاودەم بە باوكى چووەتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و فەرموودەى لە باوكیەوە گێڕاوەتەوە.[17]
عەبدوڕەحمانى كوڕی سەمورە(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڕەحمانى كوڕی سەمورەى كوڕی حەبیبى عەبشەمیە، لە موسڵمانبوانى فەتحى مەككەیە، سەرەتا ناوى عەبدكەلوول یان عەبدولكەعبە بوو، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ناوى گۆڕی و ناوى نا عەبدوڕەحمان، دواتریش لە غەزاى تەبووكدا بەشدارى كرد.
عەبدوڕەحمان دەڵێت پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) پێی فەرمووم (يا عبد الرحمن بن سمرة، لا تسأل الإمارة، فإنك إن أوتيتها عن مسألة وكلت إليها، وإن أوتيتها من غير مسألة أعنت عليها، وإذا حلفت على يمين، فرأيت غيرها خيرا منها، فكفر عن يمينك وأت الذي هو خير)،[18] (ئەى عەبدوڕەحمانى كوڕی سەمورە، داواى دەسەلآت مەكە، چونكە ئەگەر لەسەر داواى خۆت پێی بگەیت بارت قورس دەبێت، ئەگەریش بەبێ داواكارى پێی بگەیت هاوكارى دەكرێیت لەسەری، ئەگەریش سوێندێكت خواردو بینیت شتێكی تر جیا لەوەى سوێندت لەسەر خواردووە باشترە، ئەوە كەفارەتى سوێندەكەت بدەو بڕۆ ئەوە بكە كە چاكترە).
عەبدوڕەحمان پاش وەفاتى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ژیا و لە فتووحاتى عێراقدا بەشدارى كرد،[19] لە سەردەمى خیلافەتى عوثمانى كوڕی عەففانیشدا سجستان و كابول و چەند ناوچەیەكی تری فەتح كرد،[20] دواتر چوو لە بەصرە نیشتەجێ بوو و لەساڵی پەنجا یان پەنجا و یەكی كۆچیدا وەفاتى كرد،[21] زیادى كوڕی ئەبووسوفیان نوێژی لەسەر كرد.[22]
لە ماوەى ناكۆكی نێوان موعاویەی كوڕی ئەبووسوفیان و حەسەنی كوڕی عەلیدا، عەبدوڕەحمان نێوەندگیر بوو.[23]
عەبدوڕەحمانى كوڕی سەننە(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڕەحمانى كوڕی سەننەى ئەسلەمیە، لە مەدینە مایەوە تا لەوێ وەفاتى كرد.[24]
عەبدوڕەحمانى كوڕی سەننە دەڵێت بیستم لە پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) دەیفەرموو (بدأ الإسلام غريبا ثم يعود غريبا كما بدأ، فطوبى للغرباء)، (ئیسلام بە نامۆیی دەستی پێكرد و دواتریش وەك سەرەتا دەگەڕێتەوە بۆ نامۆیی، جا سەربەرزى و براوەیی بۆ نامۆكان)، وتیان ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) نامۆكان كێن؟ فەرمووى (الذين يصلحون إذا فسد الناس، والذي نفسي بيده لينحازن الإيمان إلى المدينة كما يحوز السيل، والذي نفسي بيده ليأرزن الإسلام إلى ما بين المسجدين كما تأرز الحية إلى جحرها)،[25] (ئەوانەى لەكاتى خراپەى خەڵكدا چاكسازى دەكەن، سوێند بەوەى گیانى منى بەدەستە، ئیمان وێنەى لافاو دەگەڕێتەوە بۆ مەدینە، سوێند بەوەى گیانى منى بەدەستە ئیسلام لەنێوان دوو مزگەوتدا بەرتەسك دەبێتەوە (دەچێتەوە نێوان مەككەو مەدینە) وەك چۆن مار خۆی دەكاتەوە بە كونەكەیدا).
عەبدوڕەحمانى كوڕی سەهل(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڕەحمانى كوڕی سەهلى كوڕی زەیدە، لە پشتیوانانە، دایكی ناوى لەیلای كچی نافیعە، لە غەزاى بەدر و ئوحود و خەندەق و هەموو غەزاكانى تردا بەشدارى كرد، لە سەردەمى خیلافەتى عوثمانى كوڕی عەففاندا بەشدارى فتووحات بوو.[26]
عەبدوڕەحمانى كوڕی شیبل(رضي الله عنه)
ناوى عەبدوڕەحمانى كوڕی شیبلە، لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان، یەكێكە لە دوانزە نەقیبەكە، فەرموودەى لە پێغەمبەرى خواوە (صلى الله عليه وسلم) گێڕاوەتەوە، تا سەردەمى موعاویەی كوڕی ئەبووسوفیانیش ژیا.[27]
[1] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 369.
[2] - الزهد الكبير للبيهقي، الرقم 812.
[3] - أسد الغابة، ج3، ص 442.
[4] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 290.
[5] - معرفة الصحابة لأبي نعيم الأصبهاني، الرقم 4144.
[6] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 294.
[7] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 297.
[8] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 100.
[9] - سنن الترمذي، الرقم 3720، ضعفه شعيب الأرناؤوط، كما ضعفه الألباني في صحيح و ضعيف سنن الترمذي، الرقم 3700.
[10] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 300.
[11] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 303.
[12] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 305.
[13] - صحيح البخاري، الرقم 4962.
[14] - صحيح مسلم، الرقم 2665.
[15] - صحيح البخاري، الرقم 4962،
[16] - صحيح مسلم، الرقم 2665.
[17] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 308.
[18] - صحيح البخاري، الرقم 6258، صحيح مسلم، الرقم 3205، صحيح ابن حبان، الرقم 4544، سنن الترمذي، الرقم 1489، السنن الكبرى للبيهقي، الرقم 18457، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 20098.
[19] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 311.
[20] - البداية و النهاية لابن كثير، ج8، ص 47.
[21] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 311.
[22] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج7، ص 366.
[23] - البداية و النهاية لابن كثير، ج8، ص 47.
[24] - أسد الغابة، ج3، ص 471.
[25] - مسند أحمد بن حنبل، الرقم 16371، معرفة الصحابة لأبي نعيم الأصبهاني، الرقم 4166، صعفه شعيب الأرناؤوط.
[26] - أسد الغابة، ج3، ص 472.
[27] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 315.